Search


Apr 17, 2020

Hril Nghokum Lo Thu Mak


Cornovirus romei karah
Tu lai tak khawvela mi tin leia kop chu thilhrik chîte, mit lawnga hmu thei khom ni lo, 2019 December 30-a China ram Hubei Province khawpui Wuhana inthoka hung suok, thla khat sung chauha ram dang sawmthum laia chenghai kai zap hman, CORONAVIRUS a nih. Hritlang hrik anga boruoka inlêng khom ni lo, a hri paituin thil a tawk taphota a kai zap, bau le hnarah lut a, hnukah fe thla a, chuop a tlung thlak vai chun thuok suokna ding kuo a hnaw sip a, mi a hnaw hlum el a nih. Zingthla puta vuong thei ang hrimin sawt naw te sungin khawvel rambung tin deuthaw a hrût suok hman a, mi an thi puk puk a, ram hmasawnhai chungah nun a rawng zuol amanih ti ding khopin a che. Inkai zap rawn naw dan ding thra taka khawvelin a hriet chu mani hmun senga inkhar khip pawlisi hmang a nih. Mihriem hi sungkuo chu hril lo, mani le mani ngei khom inthuruol thei loa inbakkei zing ei tam. Mani sungkuo seng inkhâr khipa khawsak tran thar nawk hlutzie hi hriet suok phanaa ei hmang chun ei sor trangkai hle ning a tih.

Kan hung tleirawl suok laia Love Song kan inbŭkpui nghok lo Corina Corina, I love you so ti le Corona ti thumal hi an inhnai lei amani ding, a hming hi a romantic rieuin ka hriet chu tie! A hung suokna Wuhan laia chenghai hmel hmang put ta phot deusawna trongkamah threnkhatin hmang hai sien khom Vainu/Vaipa an mi ti nek chun Corona chu a thlangum lem tah hrim hrim. A hrohrâng natzie hlak chu, ropui le thilthawthei inti, niukliar ralthuom tribaium tawp kol, mit khap kâr loa an hmelma ram danghai pilvuta inchangtir dinga vau khŭr khûr ngamhai khom a hmaa chuh keltemeng tluk khom an ni nawh. Ringtu thra ni-a inngaina suonga inlekphek le nuom nuoma inpawt Surbur President le a zawlpuihai khom a hmaah chuh hmûithla intuokpui ang elin an inthin hăwp a, an hmai a dâng el a nih. Bûr le bêl khawng chur chur a, mei hmet thim le bati insita hnot zâm chi a ni nawh.

Coronavirus hi Siemtuin a thilthawtheizie hrilna dinga bau khat chauh hmanga a mi zilna a ni chun mak ti nêka lawm lem ding ei nih. Hun le hmun hrang hrangah hringna suot ram vong thei siet theina a tlung tah a, a la tlung pei ding a nih ti thil fe le hung suituhai chun an inhmai ring a um nawh. Kum 3500 ding lai liem tah khan Faraw chunga ngei khom tlawma zawng a lo intlaktir tah ti Exodus-ah ei hmu băkah Israelhai chungah voi tam an suolnain a lo kei thlak tah. Khuorel siet theina chi hrang hrang- thlipui, tlângkâng, simkhawlei inhning, tui lien/lêt, khawthrâl, trămpui mitsim le hripui dang dang hril le hriet seng lo a um, Mani chăk zawng le dit zawng hnotna leia iengkim inbûk tawk dinga khuorel thil bawsetu le chokchawrawitu chu mihriem a nih. Chu chun siksawina nasa tak a siem zing a, chu kakhawk chu khawvel le a sunga chenghaiin ei tuor pei ding a nih. Covid-19 leia mit ârintraa ram po po ei inkhărkhip sung hin inngaituo nachang hrea ei inthlak danglam chun ei sor trangkai hle ning a tih. Hieng thil hi mihriem thilthawin a nghong suok a ni nuom leiin trongtraia hnot zam el chi ni kher naw nih. Hun tawp hnaizie hriltu anga hril khom ringtu thra nina ni hranpa naw nih. Thlarau mia ngai Paula khom kum sanghni deuthaw liem taa a lo inkhap suolna thil a nih. Tawpna hriltu chu ieng huna khom chawl el thei lungphu a nih. Chu chu hre nuom si loa thil naran lo deuh hung tlung phot tawpna hnaizie hriltu-a ngaituhai hin kumkhaw thudik ei man fuk naw lem a ni thei. Pathien thu ngiela ei hril tam tak hi lu le mong bo a tam. Khawvel chokchawrawitu hi Pathien angpuia siem mihriem ei nih ti pomin insiem thrat zai rĕl tum ei tiu. Chu chu a nih Coronavirus le inzoma ka thucha maksan ve nuom, ka thu ziek tum thupui leh chuh a letling daih, ei hril nghok ta hlea chu hril lo thei lo a ni si leia a khulâng khăngnaa ka zuk hmang hrăm a nih.

Van thangsuo ni champha
Voituk April 10, 2020-a ka tho hun pangngai khuontevika ka tho chun ka manga lengkhawm hla kan lo sak chu ka bauah a la châm zing leiin ka thophang chun inring vuolin ka la sak zom pei a. Ieng ni am a nih ti hriet nuomin Modi sorkar hnuoia Department pakhat siem calendar banga ka khai chuh ka en leh ni pangngai rongin an ziek a. A bul ela HSA siem calendar ka hei en ruok chun a senin a lo inziek kuou bakah a hnuoi tieng sirah GOOD FRIDAY a lo chuong thrut a. Chu thil chun trong dĕr loin thu a hril rawn khop el. Ei inbuonpuihai hi mihriem ral el ni loin lalna hai, thuneina hai, hi khawvel inthim chunga roreltuhai le van hmuna thlarau suol umhai chu an ni lem thu tirko Paula hril kha (Ef.6:12) ka na rilah a hung inbu vang vang a. Ei hnuoi ngirhmun derthawngzie a mi’n ngaituotir ruolin ieng khom suksiet thei lo le lak hmang thei lo chatuon hringna rochungtu ei nizie thu dam ka ngaituo bok a.

Thingpui inlum malama ka sak zui pei hla chu kum 1913-a Cherra Theological College-a Rev. Liangkhaia (1884-1979) lekha inchuk laia a phuok ni-a hril a nih. Hieng laia phuoklet nia hril bok, tu chena rivaival hla la ni zing chu Thisen hlu thisen hlu ti hi a nih. A chanchin inziekna tam sien khom kimchanga ziekna chu a tupa Dr. Laltluangliana Khiangte buotsai LIANGKHAIA LUNGPHUM, 2000 p.410 a nih. Kan naupang laia kan inchŭk le thiem năl ang charin ka hung sie:

Thu mak ka sawi nin theih loh chu,
Kalvari chanchin a ni;
Engtin nge Pathian Fa mal chu,
Mi sual ka tan a lo thih?
Kalvari tlang, Kalvari tlang,
Ka ngaihtuah tawp hlei thei lo.

Nangni van angel thianghlim leh
Serafim ropuite u,
Ni tin Lalpa rawngbawltu leh
A duh zawng ti ṭhinte u,
Kalvari tlang, Kalvari tlang,
Chanchin min hrilh thei lawm ni?

Aw ka thlarau chu tlângah chuan,
Chhun zanin va leng fo la;
I Lalpa kraws lêra awm chu,
Nungin i va hmu ang a;
Kalvari tlang, Kalvari tlang
Chanchin a lo hrilh ang che.

Chhim leh hmar, chhak leh thlang ami,
A ke bulah lo kŭn se;
A pui a pang, a lian a tê,
A hming fakin zâi rawh se;
Kalvari-ah, Kalvari-ah,
An tân a tuar tawh vangin.

Mizoram le a se vela 1913-a Harna Voi Hnina le 1919-a Harna Voi Thumna thupui tak chu kraws-a Isu Krista tuorna le chu chu tuorpui el loa hril dar trûla hrietna thlarauin nasa taka a mor leiin, Edwin Rowlands-in SSS 147 thlûka chang hni chauh a siem, ‘Ram tinah kraws thina hlu hi, Lo thang nghâl se ṭûl tak a ni’ ti hla hi voi duoi lo le a darkara tiem an sak non hla laia hla inlar dang chu Liengkhai hla phuok ei tar lang tah le a hla inlet/siem bok ‘Thisen hlu, thisen hlu’ ti hi a nih. Tu chen khoma hlimna a tlung changa ei insûkpui nghok lo chu ‘Thisen (4) tiin ma loin sak ei tiu’ ti hi a la ni zing.

Chanchin pakhat, tu chena hril hlaw chu hang hril non ei tih. Kum 1919 October khan Lungrang khuoah Mizoram Sim Biel Baptist Kohran hnuoia um chun Presbytery an hmang ding a na, Hmar Biel, Welsh Presbyterian Kohran chu palai hung tir dingin an fiel a, Durtlang lal Suoka le chuong laia tirko Liengkhai chu an va thrang a. Pathienni chawhnung tienga thuhriltu chu Tirko Liengkhai a nih. Johan 3:16 a chang thlang a, Pathien hmangaina Kalvari kraws-a a hung puok dar thu inhnik ĕm êmin a sermon a. A sip liem bok, a hril thiem bok, insŭmkâr nei loin a koi dar a, ama a trap bok, ngaithlatuhai an trap bok, hmangaina le lunginsietna luong khawm chu a chierin a chier dup el niin an hril. Sun dar khata inkhawm an tran kha dar thuma sermon a zoin a hla phuok ei hril ngei hi a thlang a, zan dar sawmah an tawp thei chauh niin an hril. Rep rep a!

Inkhawma hin misawnari sulsutu laia pakhat, Rev. James Herbert Lorrain (1870-1944), Zo hnathlakhai ta dinga chuoi thei lo, Pu Buanga Dictionary ti-a hriet rohlu mi maksanpektu hi a thrang ve a. Ama meu khom a trap a, “Tunah zet chuan Kalvari ka hmu chiang ve ta. He ka pheikhawk ngei hian Kalvari tlang vaivut a lo rap tawh a, mahse Lungrang pulpit bulah Kalvari tlâng a lo hnai ber a ni” a ti hiel an tih.[1]

Kei khomin Ningani September 23, 1993 khan ke ngêiin Kalvari tlang ti-a hriet hluotu Church of the Holy Sepulchre (Thlan Thienghlim) hi ka sir ve ta a, Isu an hemdena kraws bula ngir lungpui lien tak el chu inkhum sain hi Thlan Thienghlim hi an bawl a, kohran panga thuneina hnuoia enkol a ni a, a hmun tak neitu ruok chu Arab-Muslim sungkuo an ni a, a bul ela chun in neiin an khawsa a, kotkharpui chabi koltu, zing le zana kot hongtu le khârtu, an nih. Luru Hmun, Golgotha, Kalvari, kraws innghatna indik lem ni dinga threnkhat ring chu Jerusalem kul puo tieng suokna Damascus Kotpui (Gate) a inthoka suoka Derekh Shekhem (Nablus) Road sawt naw te hraw hnunga chang tienga muol anga lungpui tolawt ngir, luru lim hoi deu el chuh threnkhat chun Golgotha indik tak lem ni dingin an ring ve thung. Chutaka chun huonah lung ker kuok thlan a um a, Garden Tomb (Huon Thlan) an ti a. British General Charles Gordon-in kum 1883-a Jerusalem a sir trumin hieng ang hmun hi a um thu an hril leiin a zong suok a. Chuleiin hi hmun hi ‘Gordon’s Golgotha/Calvary’ le thlan um chu ‘Gordon’s Tomb’ an tih. Isua kha Jerusalem kul puoa vui a ni si chun hi hmun khom hi a ni lem el rawi mawh! Chik zuola a chanchin bi nuomhai chun ka lekhabu ziek THUTHLUNG RAM (1997), a hun laia threnkhatin Second Bible an ti nuom hiel, Juda sakhuoa inlet tum le lut mêk a za ruol kei kîrtu hmangruo poimaw pakhata an ngai chuh, tiem dingin ka’n fui.

Ieng leia Luru Hmun, Hemdena Tlang, Tlang Thlavaium chu Hnena Tlang, Himna le, Hringna Tlang, Tlang Thienghlim a hung inchang el am a na? Tirko Paula chun Kolossa mihai kuoma a lekhathon {2:15) a chun “Kraws-a chun inlalna le thuneina po po chu a hne a, chuonghai chu thruoi dul dulin a hné tawlzie vantlang hmua ngei a’n entir tah a nih” tiin a ziek. Ama hun laia Roman Rengpuiin Jerusalem tukdol dinga a General suong tak Tita (Titus) a tir hung kir, râl lak sum le mi an man khawm kawi dul dula Rome khawpui an hung lut truma an lo chawimawi lai le a hnung AD 82 laia hrietzingna dinga TITA KOTSUO (Arch of Titus) Roman Kaisar Domitian-in a bawl, sailungvara milim an kerhai chu kum 1990-93 laia Italy-a ka um lai khoma zani ela bawl ang tluka la thar, Rome-a ka fe zata ka sir makmaw chu Paula khomin a lekhathon ei hril hi a ziek laiin a mitthla a ni ring a um.[2]

Muol chik tea thing trawl kraws-a hemde Nazaret Isuin ieng leia kraws thing kawkalh mei mei chu hringna thinga inchangtir a, inlalna le thuneina po po tukdolna hmangruoa a hmang thei el am a na? ti zawna hi mihriem varna po po thaw khawm khoma hril suok zo thei ngai lo ding le hril nghokum lo thu mak tling zing ding chu a nih. Ieng leia Pathien Naupa chun misuol ta dinga a hringna a pek? Pastor Thangngur chun hi thil tlung hi ‘Suol Indona’ tiin a hlaah a hril. Hnetu Krista tuorna ra suok khom ngainobei takin hieng hin a lo insam suok a:

Suolna khurpui, thina khur thim,
Hnein a tho nawk tah;
Thina leia a’n rienghai chun,
Hringna thar par angin an lawm,
Mihrâng Tlantu zarin,
Hringna khawpui ram mawi an hluo tah ie

Tlangkawmna
Hla ei thlir lai chang khatna tlar 3-4, “Engtin nge Pathian Fa mal chu, Mi sual ka tân a lo thih?” ti chu Hmar trongin, “Iengtin am Pathien Naupa chu, Ka sikin a thi tah a?” ti-a an inlet bakah chang 4-na tlar 5-6 a “Kalvariah (2), An tân a tuar tawh vangin” ti chuh “ Kalvariah (2) An sika a thi leiin” tiin Hmar tronga KRISTIEN HLA BU hmasa tak 1926-a inthok khan tu chen hin indik lo takin an mi la khumpek a; sienkhom Pathien thuthlung indik lo an mi lo phumpek a nih ti khom, kum za a tling vang taa chuh, a hrie ei la tam naw el thei. Ei Baibul hmang tlanglawn tak khom chu thlêka fe chu a la ni tlat leiin inthiem naw el ding khom ei ni nawna chin a um. Isu kha mi tin ta dinga thi a ni laiin tu ai khomin a thi nawh. Tadinga thi le aia thi chu thil thuhmun a ni nawh. I aia Isu a thi chun i thi ve a ngai ta naw a, hrem i tuor ai a tuor tah leiin i tuor a ngai ta nawh.

Hi inchuktirna hin ‘zawng tuor ai ngauin a tuor’ ti ang thukhawchang hi a hring suok bakah Trinity theology chen khom a tawk buoi leiin inchuktirna him lo a nih. 1904 a intran Welsh Revival fe pei khan Substitute Theology (Aiaw Theulawzi) hi a hring suok a, a hun lai le tu lai chen khom ngaihlutu an um. Pathien thu inchuktir dan indik lo hringtu le ringna lampui indika inthoka mi thruoi lut theitu a nizie an hung hriet tah dinga ngai hnung khoma tu chena an inthla nuom tlat naw leiin, BSI/BFTW hnuoia sut Hmar Bible po poah (Presbyterian Kohran, Muolhoi sut Hmar-CL 2011 tiloa chuh), ka hriet suol a ni naw chun, ‘aia thi/tuor/pek’ ti an la hmang vong. Delhi Version ruok chun “ta dinga thi” tiin a sie thung. Hmar Version hla ei bi lai hin ‘aia thi’ ti hmang loin ‘sika thi’ an hmang a, a umzie thuhmun char a nih. Ei hla dangah a luong lut nasa ĕm êm a, trongkam indik loa inkhap ngai lo Pastor Thangngur chen khomin a hmang pal ve chang a um. Dispensational Theology le inzoma inchuktirna indik loin a kang kai laia mi, thiem taka ei ngaituona rila lo inphumhai an nih. Pathien thutak le inzawl lo an nih ti hre thei dinga thlarauin ei mit mi hongpek dinga hni neka mi hongpek rawi a tih ti inlau ang ela tuklul insuoa ei insim lui tlat sung chun ei hnam le kohran nunah inthlak danglamna um ngai naw nih. Cornovirus leia kharkhipa ei um sung bek hi ei ngirhmun inngaituo chik zuolna remchangin hmang inla chuh ei hma a hung inveng met rawi mawh!

(April 17, 2020, Delhi)

[1] [1] Lalrawna, R., MIZO ROHLU, Aizawl, 1999 p.228; Khiangte, Dr. Laltluangliana, LIANGKHAI LUNGPHUN, Aizawl, 2000 p. 101-104.
[2] Keivom, L., KA TUKVERA INTHOKIN, 2017 p. 272-281.

###

3 comments :

Hosea Khawbung said...
This comment has been removed by the author.
Hosea Khawbung said...

Pu, sekhon parakrafah '...Surbur President le a zawlpuihai khawm a hmaah chu hmûithla intuokpui ang elin...' tia 'hmûithla' ti tak hi suksuol pal leia hmûithal ti lem ding sut suol a ni khiet am? Annawchun, 'hmûithla' ti umzie hi hrietchieng nuom a um ngei. Mi hrilfie thei I tîm, Pu?

P.S. Thu ka lo du deu met chun I hrietthiemna ka ngen nghal.

Buongnu-pa said...

A tiem an hawi thei ie. Hung ziek zawm pei rawh