Zani Pi Lal Remsiemhai an hung leng a. Titi malam peiin Zaituokung le Roneikim kaset siem KA ‘D’ KA NGAI EM CHE ti, Hmar tronga kaset an siem taa chu a hlawtling deu tak ni ding chu, kan ngaithlak a. Hi kaseta hin Hindi hla thluka ka hla phuok um sun pahni an thrang sa ve a. Pakhat ‘Sakhming khawvel’,1984 a Parbunga ka phuok chu Mawia’n a sak a, a dang ‘Hmangai Nunrawng’, 1960 a Muolvaipheia hung far thla chu Rovi’n a sak thung a. A pahnina chanchin hi a nih ka hril nuom.
A thlarau tlâk dan zirin hla hi sak le ngaithlak fûk bîk chang a um a. A changa thiema ei ngai dam kha thiem ei ti zuol chang dam le ni danga mi tawk der lo khan a mi vuok trap thei chang a um hlak a. Zani chu ni dang nekin Rovi rawl kha thra bîk le ngainuomum bîkin kan ngai seng niin ka hriet.
Hla hi a lo va mak de aw! Kar tam dai lo dinga ei ngai dam hi kum tam a dam a, dam sawt dinga ei ring dam hi voi khat voi hni sak hnungah a thi hmang a. Hmangai Nunrawngka phuok lai hin Israelhaiin Aiguptaa inthoka Kanaan ram tlungna dinga hun an lak neka sawt rau, kum 50 hnunga khom la sak zing an tih ti ka hisap phak der nawh. Kei ngei khom chuong chen chen chu damin la ngaithlang ka tih ti ka beisei phak bok nawh. Siemtu hi chu a lo va thra de aw!
Hringnun khuolzinna lampuia hin puitling china chu hmangaina hliempui tawk lo hi an tam ka ring nawh. Mani tawkah, ei umna hmun le khawsakna zirin ‘luahloh lungdi’ ei nei deu fur ka ring. A nei naw chu, kong khatah, lenlai chân an nina chin khom a um a; nun suor an la pal tlawm tina khom ni thei a tih. Amiruokchu, ei hliempui tuor natzie ruok chu inang naw thei hleng a tih. Ram dumbela hmang ngaizawng le nei po po ei thâp ngamna ngaizawng chu an hlut dan khom an ang bok nawh.
Hmangaina sosang lai chu a temperechar hi an sang thei bok a, blood pressure anga inkhina um ve sien, hmangaina blood pressure chu Bp normal pangngai 80-130 vel mei mei ni lovin 500-1000 vel bek a ni ka ring. Ei sungril hi a so mei mei an naw a, an tlokin an tlok but but el a nih. Mit sîra ei hang inât zau khomin, phingpui sietna khopin sungril a fang thla rum rum el a nih. Chuong anga sosang chu thawk le khatah a hang re duk a, hmangaina tui lienin a mi hang kangsan zet chu, nun hi Sahara bilpui a ni nghal ringot el. Be nei si loa chu hmangaina hliempui anga tuor harsa hi tam kher naw nih. Lung a koi dar a, a huoisuol lai chu na tiin ei iniel ngawi ngawi a, hang heiha raka dam chi hlak a ni bok si nawh. Paracetomal beng treua dam chi khom a ni bok nawh. Chu lung koi dar chu hmangaina fevicol chau naw chun ieng ang super fevicol khoma char kop thei a ni ta nawh.
Baibul trongkam taka, chuongang ‘inrûm hril seng lo’ tuortu âwm sunga inthoka hung pût suok hla chu tulai AK-47 kalchar a,
Goondahai, ka ngaizawngnu hung insuo ro,
In hung insuo naw chun,
In camp ka raw ût vong ding a nih
ti ang meu mei a ni ngai nawh. A na a, a nat dan khom a’n chiek el a nih.
Mihriem pangngaia pieng ve ta chawk chu, ei hang seilien a, ei nakru kim naw zongin mit ei hang inlên tran a. Ni danga mi pangngaia ei lo hmuhai kha ngaizawng mela ei hang mel meu chun Made in Japan mei mei lo ni lovin Made in Angelland vong kha an lo ni a. Chuleiin, mi tam takin, “Ka ngaizawng chu khaw khat hmel thra a na” an lo ti rop hi khêl a lo ni lem ie! Ei ngaizawng seng hi khaw khat hmel thra chungchuong an lo ni vong annawm ie! Chu thuruk hre phak lo mihriem chu atta ringin dam mei mei sien khom, thilmakah ka ngai nawh.
Chuong ang chun kei khom ngaizawng ka lo nei ve a. E khai, ka mita chu khaw khat hmêl thra voi sari chung dai tie! Tleirawl laia ngaizawng nei chu ei lak run zuol a, thina chauh naw chun mi thre lo dingin, damsunga dingin ‘thre naw biethu’ ei intiem a. Ei hluo dinga ei ngai, hmangaina ram, van ram hlimthla chu ei hmaah a um a, chu ram chu ei thlir a, duthu ei sam a, beiseinain van sangah in ei bawl a. A ropui cher cher. A pui bon top.
Keini khom ieng lai khoma inson ngai lo Hmar Arasi (Pole Star) hmingin thu kan intiem ve a. Kan intiem lai chun Romeo le Juliet inkara inhmangaina khom bûk zo hle kan inring. Kan inhmangainain thang a suo theina ding a ni phot chun ieng ang Golgotha lampui khom pal tlang kan inhuom ve a nih. Chu chu mi tam tak duthusam ram khom a ni ve ka ring.
Chun hieng hi a na. Kum 1960 bula inthoka Kuki-Hmar indo khom August chun a re tah a. Imphal D.M.College-ah Intermediate of Arts Second Year ka thaw lai a na, sawt naw te puja chawlin Churachandpur-ah October-in ka suok ve a, Khawmawi le Saidanahah ka um kar thlak a. Tuk khat chu zing bu fak khopin ka zawlpa Lalzarlien Darngawn khuo Muolvaiphei tieng ka leng a, tleirawl hmel thra Darthanglien hai inah ka chuong lut a. An in bul ela hin a hun laia Zoram khawvela nu inlâr tak Pi Hrangsawn (Hrangchhawni) a um a, ka’n pawlpui bok hlak a.
Sawt naw te kan thrung hman chauh ti chun Darthanglienin thingpui an lum a. Ketli an chuon zo chun, “Darthanglien, lekhapuon mi hung pe vak ta, thil ziek ding poimaw ka hriet thut chu tie!” ka ta. Zieklobua mi phek khat a hung pot thlak a, a mi hung pek a. Zana ka manga ka ngaizawng, pasal lo nei tah ka hmu thu le kan intiemna Hmar Arasi chu rul tûr nei anga inchang a, ka nun na taka a chuk hlakzie chu ka ziek thlak ta mol mol a. Ka ziek zo le inruolin thingpui khom a hung inpei hman a, Darthanglien le chun thingpui dawn malamin kan sak tran ta nghal a.
Dawn ve la nun hlui tham ral hnung,
Hlimten dar ang leng lai ni kha;
Kei ka tawnah hlui zai rêl lo,
Hmangai nunrawng, i zûn zâm hi.
Voizan ka tonmang lung mawlah,
Dar ang ka tong enchimlo di,
Puon ang a thar nun hlui thâm hnung,
An rieng vâl nau ang ka lo trap.
Ka thlir ei tiem Hmar Arsi saw,
Biethu tham ral hnung sukthartu;
Ka sâm thlawn duthu luoithli leh,
Leng dang buon ang i pom ta si.
Zong velin khaw tin fang lang khom.
Ka tong nawh, nang ang mi hnemtu;
Ei tiem hmangaina biethu kha,Rûl tûr chauh a lo chang ta maw?
Leng dang tawnah lunglai herin.
Ei tiem Hmar Arsi nghil la khom,
Kei ka hringnun a ral hma chun,
Riengten thlir ka tih, luoithli leh.
(January 19, 2002, Delhi)
###
No comments :
Post a Comment