Search


Jan 3, 2009

Ka Biekzinna-5


Pherzawl High School
October, 2007 a Pherzawl High School zirtirtu le thoktu um zat dinga sorkar sangson chu zirtirtu 21 le thoktu dang 3, an rengin 24 an nih. Chuong lai chun hluo sip lo hrim hrim 11 a um a. Pherzawla kan inzin laia hluo sipa ngai zirtirtu 10 laia mi a hmuna um tak chu an Headmaster thar, Pherzawl khawsuok Lalsanglien, Assistant Teacher Lalthangvung le Primary Teacher Thangchunghnung an nih. Graduate teacher hung nawhai aia a khaw mi an ruoi sawng Matriculate pathum an um bok a, an rêngin paruk an nih. Under Graduate zirtirtu pahni chun Pherzawl High School-ah ni loin Rengkai High School-ah sin an thaw. Mizoram dil lien tak chu Burma ramah a um ti ang deu kha a hoi.

Hieng zirtirtuhai laia ieng lai khoma takinning taka a sûr a sa hnuoi, a ral muong hun le râl trit hun khoma Pherzawl High School um chil zingtu chu Parbung khawsuok Lalthangvung, Pherzawl lal sungkuohai makpa a nih. A hmel hmang le a trong muong danin tien lai Burma ram ei hung chuong lut hmaa ei lo khawsakna Yunnan Province-a China upahai a ang takin ka hriet. Ama hi Arts Graduate a nia chu Science sabzek zirtirtu an siehai an hung si naw leiin Science inchuk fawmin naupanghai a zirtir a, a hung thiem sap pei a, tu hin chu Science Graduate hai nek hmanin a zirtir thiem tah lem a nih. Hi ngirhmun hin thingtlang khuoa ei sikulhai siet takzie le lainatu le ngaisaktu an hang tlawmzie a tar lang chieng khop el. Lalthangvung hai ang hi dorzon khat bek nei inla chu, ei tlangram sikulhai hi ek che inthrung el naw ni hai. Sorkar le hnam khomin hieng ang mihai hi an phu ang hrima chawimawina inkhumtir tlak an nih.

Lalthangvung chanchin zuk hril taka chun a sekzie tlawmte hang zep sa met inla. Pherzawla inthoka Damdiei, Taithu, Parbung, Lungthulien le Senvon sir dinga October 24 tuk-a kan suok hmain ruo sur hmer hmer hnuoiah hmar tieng kotsuo bula um Pherzawl High School kan sir a. Lalthangvungin Pawlsawm Class a lo lak a, Crusades chanchin Note a siem chu blackboard-ah kutziek mawi takin a lo ziek thlak a. A kai chu nunghak pakhat chauh, Tinsuonga inthoka kea hung a nih. Pawl inhnuoi tieng pindan pakhatah mi 4, pindan dangah mi 2 kai an um bok a. Inchuklai an tlawm nak sapah hmun hrang hranga thralai inkhawmpuiah an fe tawl leia tlawm zuol niin an mi hril a. Keini kai ve laia sikul kan hluo lum dan le tuta khuoibu rausan ang ela hluo lumtu ding nei ta loa a dei thlok thlok el tah dam hang hmu chun lung a nain ngaituo a suksei khop el.

A ieng po khom chu ni sien, inzinpui dinga Lalthangvung kan fiel chu, airuoching leh naupang kai ding an tlawm bok leh, mi zui dingin a sukthluk a, ieng khom chawi loin sikula inthok chun kan suokpui nghal a. Chuong ang chun ni nga sung, ruo ching hnuoiah Senvon chen kan inzinpui a. Titina ding a hriet rawn el bakah, lekha a lo tiem sunhai a hriet chipchier a, inchat loa hril ding a nei a. Naupang thil hre nuomin ram tin ram tang an indon ang hin thil a hriet thiem lo tam tak, Saptrong lam dan le awphawi chenin, a’n don a, kan hriet ang angin kan hril tlang a, kan chuongna motor chu Class Room a ni ringot el. Chun, khuo kan sira mi kan hmu taphot deuthaw chu an hmingin a ko nal nal thei a, a mak top a nih. Kan inzin sung po po a thuomhnaw a thlâk thrak naw a, a ha a nawt naw a ni khomin a nawt naw a ni el. Keini, bu fak khop zata ha nawt chinghai angin a buoi ve nawh. Rinuma kan ngai kha rinumah a ngai ve naw bok. Hieng leia kum 29 zet Pherzawl High School tluk hlum ding dar inkawng rak khopa do char char pei a lo nih. Lungtrau turû vèk hi chu turû tak an lo nih. Chu chu Pherzawl khuo sattu Bulhmang le a unauhai zepui a ni hrim a nih. Chuong ang zepui nei lo khuo po chu Thado lalhai hnuoiah an hung tlu lut rip vong a nih.

Rokung Hmar Medium School
Mihriem hi hma sawn nekin hnung tol thei a lo ni khop el. Hi thu hi kum 1980 September 18-a Jordan ram Gilead tlanga um khaw hlui Jerash, Isu hun laia Gerasa an ti kan sir trumin ka ngaituo rak ta a. Jerash hi Isu hun laia Roman sorkarin Galili Dil hmar saka khaw sawm huopa biel an siem, Dekapoli an ti laia khaw poimaw pakhat a nih. Hi khuoa hin Roman-haiin kul ropui tak, kilometer thum le a chenve biela lien an bawl a. Isu hun lai khan mihriem 20,000 chuong an um nia ring a na, a vanglai chun hril hat hat tling ve khawpui a nih. Amiruokchu, Roman lalram a tluk ruolin a tlu ve a, rûntu hrang hrangin rûna an op hnungin a a tawpah rausanin a um a. Kum 1806-a German khuolzin Ulrich Seetzen-in a hmu suok hma po chu pilvut sa tak hnuoiah tu hriet hlaw loin kum tam a lo zal tah a nih. Indopui Pakhatna a re hnunga hieng lai ram British thla zar hnuoia sie a ni khan Jerash khawpui hlui chu an cho suok a. Chuong laia hieng lai hmun hluotuhai chu hnufuol tak, ziek le tiem khom thiem mumal ta lo, puon in keia an ran ruol le khawsa mei mei an ni ta a, kum sanghni laia lo khawsahai leh chu an ngirhmun inthlau tak a ni tah. Chu chun ngaituona a suksei khop el.

Pherzawl khom hin thiemna tieng Jerash lampui a hraw mekzie Pherzawl High School ngirhmun tlawmte a hmaa ei tarlanga inthok khan hmu thei a nih. Kum 1951-a Pherzawl High School a hung ngira inthok kum iemani zat chu thiemna vara Zoram khawvel kâp êngtu a ni leiin, Darsangnei hla phuoka lem chu Hmarhai Nalanda University tia a lo ko hiel a nih. Amiruokchu, iemani chen hnungah a hung tla hnuoi hret hret a, a khaw mihai ngei, ruolthar hung suokhai chu ziek le tiem thaw thei lo tam tak an hung um el tah a. Hi thu hi August 22, 2003-a fam tah, ka rawiupa le iengkima ka aihna phapui Lal Rokung-in a lo hriet chun a lung a na bêk bèk a. March 13, 1994 khan zirtirtu pahni ruoiin Hmar tronga lekha inchukna sikul a hongpui a, a tranna dingin cheng singkhat a tuok a, a sikul hmingah ROKUNG HMAR MEDIUM SCHOOL tiin ama ngeiin a sak a. Hi sikul hi RPC enkolna hnuoia umin, kum 2007-a inthokin ROKUNG MEMORIAL SCHOOL tia thlak a hung ni a. Bilding thra tak hluoin, zirtirtu tam lem ruoiin, hma a hung sawn tung pei a.. Ziek le tiem thiem lo ding tam takin an hung thiem pha bakah hi sikul suok hi College chen kai phak khom an um tah a nih. Thil thra thaw hi chiktea intran khom ni sien a lo va hlawk de aw!

Maukot tlanga lung
Pherzawla kan cham laiin Daivel naupa Hmingthanglurin a loa lung phek a hmu thu le chu chu ka lung ziek ngei a ni a ring leia a lo sie thrat thu a mi hril a. Chu thu chun a mi sukching rak a. Hi lung phek hi a khang ft 2 le a dung ft 2 le a chenve vela lien a nih. Vate bila kam dingin a hang phok leh a rik taluoa a hriet leiin a sie nawk a. A hang en chieng chun lunga hawrop inker a hmu a, chu taka chun ‘L.T.M & L.R.P’ ti hnuoiah ‘24.11.1954’ a chuong a. LTM chu ka hming ‘Lalthlamuong’ lamtawi ni ngei dingin a ring nghal a. Chuong ang chu kha hmaa ka lo ziek dan a ni hrim a. LRP ruok chu ieng lamtawi amanih ti an hriet thei nawh. Hi lung ziek hi kum 54-a upa a lo ni der tah. Lung poimaw tak ni theia a hriet leiin a tru-ah a lo sie thra a. Ka hung ti a hriet charin a zingah khuo tieng a hung hawn a, chu lung leh chun 24.10.2008 tûkin kan intuok nawk tah a nih.

Ni e, kum 54 liem taa Maukot tlanga ka lung ziek ngei kha a nih. Maukot tlang hi Pherzawl khaw hlui sim tieng, Tinhmun khêl ela muol inzam phei, sunhlu tamna muol, phul le tlangsamin a bawm, lungthril tamna a ni leia kha hma khan chu loa an nei ngai lo a nih. Hi tlang zawl pheia sunhlu hin nisa a dong thra leiin hmun danga sunhlu nêkin a’n hnik lem a, sunhlu loah kan fe zing zing hlak. Ka tupa Dr. Lal Dena lekhabu ZAWLKHAWPUI a, “Ka hei ngha vêl chu Vailammuol, Khiengpui bulzâwl le Maukot tlâng phei ka hei hmu a. Nu vuoi! Hriet naw ding ding ka hriet suok pha ta chu! Maukot tlâng bulthrut lam bul taka hmâwng thing ka hei hmu nghal a. Pathienni zîng sunde sikul trina-Ngursangluoi Pudaite, Ngulkhawthang le mi-uhai leh kop kim taka kan hmawnghlor lo lai, a zâr hnuoia Simla theibuot anga bieng sentawtha’n hnatrâwng an sir ri hiem hiem dâm ka hei hmu a; chop le chilin hi hla hin a mi hung dêng a:

Lunglêngin thlîr thlîr el ei tiu aw,
Muol tin tlâng tin saw;
Truon zai rêla aw tuothing ei phurna,
Maukot tlâng phei son,
Ka lung an lêng ie”


tia a ziek, Maukot tlang ngei kha a nih. A nih, kong hrang hrangin hi tlang hin lung a lèn a, Pherzawla muol le tlang lai po po chu ‘biethu’ a hau tak el khom ring a um.

Ngaituonain kum sawmnga pali liem taah ka zuk kir nawk a. Chuong lai chun kum 15 mi ka ni ta a, Pawlriet ka thaw lai a nih. Maukot tlangah sunhlu loin kan fe a. Sunhlu kan lo zo chun a bula tlangsam vul chuk el chu baw penin, thlasik ni lum chu phama zalin, van dum pawl ruia zalen taka muvanlai nupa insai lai chu kan thlir a. Chu bul ela chun lung phek ka hmu hlauh a. Kum za tam tak hnunga hieng lai ram sirtuhaiin hieng lai hmun hi miin an lo hluo ngei hlak a nih ti an sulhnunga inthoka an hriet theina dingin tiin chemte lu zumin ‘LTM & LRP 24..11.1954’ ti ka ker a. Ka ker lai chun keima ngeiin kum 54 hnungah hi lung hi hmu nawk ka tih ti ka ngaituo phak hrim hrim nawh.

Pherzawl mihaiin an mi’n don chîk tak chu ‘LTM’ ti hi ni loin ‘LRP ti hi a nih. Hun romeiin sà taka a bawm khum tak leiin, khang laia kan ina um hlak, Tuisen khaw mi, kan tupa C.S.Row Riengsete, a hming tak ruok chu Lalropui kha a ni ka ring thu ka hril tawla chu a ni an ring naw seng. Ring bik an nei seng a, sienkhom ni dinga an ring hming leh an inmil thei si nawh. Kei chun, “An leh, LRP chu LUNGRUNPUI tina ni sien, in ring ding?” ka ta, an lu an suk seng. A awm ve tho bok annawm ti ro maw?

Hi lung hi ngaina takin Churachandpur tieng kan phur a, tu hin ka rawipa Lalringum Khawbungin Khawmawia a in kompaun-ah hlut-ro takin a sie thra. Chun, hi lung zalna bula sunhlu râ ngei, inhnik tak el chu kawngvâr sip deuthaw ding an mi hung chawipek a. Chu chu ngaina takin Churachandpur tieng kan phur tung bok a, a thren bek Delhi chen hawn thlak dingin tiin Khawmawiah kan laibungpa Trûla tingpui ra mi thon leh ka sie thra a. Sienkhom, ka lo sie up taluo bakah kan ti nêka sawt kan la cham leiin a lo tlol hman vong a, inpâm a um kher el.

Baibul misawn
Delhia inthoka ka suok hmain Baibul thona Hmar Biela misawnari sin thaw nuom taphot ta dingin bu khatah cheng zanga pei peka sun le zan rongbawl thei a ni thu Delhi Thurawn le HYG-ah insuo a ni a. Chu chu ngai poimawin Delhia inthokin bu 101, Mumbaia inthokin 20 an hung thaw khawm a. Bu 30 neka tam keiin ka thaw sa bok a. Chuong thilpekhai chu Pherzawla inthoka tranin khuo 11 (Pherzawl, Damdiei, Tinsuong, Tuolbung, Taithu, Parbung, Lungthulien, Rawvakot, Parvachawm, Senvon le Sipuikawn) ah kan sem a. Khaw tina an hotuhai rawnin, tu kohran pawl khom thlier bik um loin, an khuoa Baibul tiem inhnik mi, a bu inchawkna ding nei si lohai hming kan lak khawm a, a sem dai thei dan anga hisapin, kan sem a nih. Khaw threnkhat chu mi mal hminga pe loin kohran pawl tin bu khat pei kan pek a. A kawm sungah a petu hming le address le an pekhai hming kan ziek vong a. Hi hi kan thawna san chu thilpek petu le dongtuhai inkara trongtraina hrui thlung kan nuom lei a nih.

Thil dang po po neka an lawm tak nia ka hriet chu Baibul dong a nih. An dong laia an lawmzie le hmel hlimzie phor suok theiin lemziek thiemin ziek sien chu Leonardo da Vinci ‘Mona Lisa’ nêk daiin miin an en nuom lem ka ring. Ei kristmas hlaa, “Van mi khomin mi hung lawmpui ve raw hai se” ti ang el khan, ka suongtuona mit le naa chu van mihai lawm hmel chauh hmu loin, lawmpuina kut an ben ri khom chieng takin ka hriet chu tie! Pherzawlpain Pherzawl tronga Baibul a’n let Pherzawl tlâng ngeia a hringhrana Pherzawl mihai kuoma sem thei dinga Pathienin a hringna a hang hlapek el hi ama le a sungkuohai le Pherzawl khuo ta dingin thangsuona vawrtawp a nih ti naw phal ruol a ni nawh.

(January 3, 2009, Delhi)

No comments :