Search


Dec 10, 2018

Sak Zorama Biekzinna - I


INBUOTSAINA
Kum 1990 January 26, India Republic Day niin kum li deuthaw India palai sin ka thawna Rangoon ka suoksan a. Kum 26 lai diktetor Gen. Ne Win-in a sop ziel hnunga ama thua sipai hratna hmanga thuneina kum 1962-a a lak kha ama thu bokin 1988 khan inthla tah dinga thutlukna a siema inthokin mipui rorelna indin thar nawk nuomin thla li lai mipuiin lam an hraw mup mup a, buoinain a ram phêkin a chǐm a. A tawpah August 8, 1988 (8.8.88) khan sipaiin thuneina an hung lak nawk a. State Law & Order Restoration Council (SLORC) intiin rorelna an kengkaw a, trap le harawtin a ram phêk a tuom a. Tam takin hringna an chăn a, a tlan suok thei thei himna zongin ram dangah an tlan lut a. India rama khom Mizoram le Manipur ramri bulah refugee camp indin a ni a. Chuonghai laia tam tak chu Delhi-ah thon thlain, United Nations High Commissioner for Refugees (UNHCR) hnuoiah an khawsa phot a, chu taka inthok chun thlang ram, abikin USA le Canada-ah an lut a nih.

Hieng thil fe le hung hi mit ngeia hmutu ka ni bakah zalenna an suolnaa a kûl a tâia thrang lapuitu laia mi inti ngam, sipai sorkar mit sukkhamtu le an hnăr kuo holtua an ngai laia mi ka ni ve leiin kum 1988-89 lem khan chuh ka fe le hung le ka lut le suok hi enthlatuhaiin an mi sui ngat ngat niin an mi hril. A sieli khaw mawiah inthlang an hang thaw rok a, Aung San Suu Kyi party National League for Democracy (NLD) khan sipai kuota ti lo po an ham fai rǐt leiin suonlam ieng ieng amani siemin lalna an pek nuom naw a; an hotu tak Suu Kyi chu tuol suok thei lo dingin a inah an hrĕn a. Rangoon ka suoksan hmain ka va sir a, ka suok ni khan vangnei thlak takin a pasal Michael Aris le a naupahai pahni leh Thai Airlines-ah Bangkok chen kan intlon a, lampui intluonin kan titi a. Kum 1999-a Michael a thi khan Suu Kyi chu hrĕn tăng a la ni zing leiin ral kângah a pasal dit tak a vui liem a nih.

Rangoon kan suoksan tuka India House-a unau le ruol thra mi hung inthlatuhai kuomah, “Dimokrasi hnuoia sorkar a ngir hma chun Kawl ramah hung kir ta naw ningah. A ngir pha leh, Lalpan mi hung thruoi kir nawk a tih. Chu hun chu beiseinain thlir inla, hring le dama ei inhmu khawm nawk theina dingin Pathien kuomah hning ei tiu” tiin ka’n thla tawl0 a. Kawl ramin hun harsat zuol a tong lai a ni leiin, mimalin thaw thei nei tlawm hle inla khom India aiawa Zopa pakhat Rangoon khawpuia ka lo intung ve ringot khan umzie a nei a, an mi muongpui ve a, ka hang suoksan el ding chu hapui tlong ang hielin an ngai niin ka hriet. Silai chawi le chawi lo innêkna khawvela mihriem nun hang inchĕp dan le intar dan hi mitthli chauh naw chun hril fie a harsa. Hi tûk khom hin chu ngirhmun chu pumpel thei a ni nawh. Mitthli parol hnuoia zalenna kawl eng hung inlang ding beiseinaa thlir chu zawlnei Isai hai rawi tarmit ang bun ve nawtu ding lem chun chungpikna ngot naw chuh hmu ding um naw nih.

Beiseinaa hmathlirtu chun harsatna hmaah nakawr sukthlepa indom kun el nekin, tuorselna le tumrunaa inthuom a, zan tinin zangkhuo a bungbu zing a nih ti hre tlata a tak ngeia ieng harsatna hling bon khom nêr tlang tum mi ni a ngai. Chuong ang mi tlawmte laia pakhat chu Pi Aung San Suu Kyi a nih. A piengphung le hmêl ringot en chun parte nêm inno, khawhai thliin a mût tliek el thei awma derthawnga inlang, sienkhom a sungril chu kapathir anga chang, khuongkhau hrui let tama inuoi, ram le hnam hmangaina pŭma incher a ni leiin khawvela chawimawina insang tak Nobel Prize dong phak hiel a nih. Ama thruoina hnuoiah damtein sipai kuta phuor bet Kawl ram chu thieminsut pawlisi hmangin a hung insut a, Constitution thar duongin, mipui aiaw le sipai aiaw ding zat roreltu siemin, inthlangna 2010, 2012 le 2015-a an nei hnung chun dimokrasi sorkar anga ngai thei a hung pieng a. Mipui aiaw National League for Democracy (NLD) le sipai aiaw Union Solidarity and Development Party (USDP) inkopin sorkarna an siem a, Aung San Suu Kyi chu Prime Minister sin ang chelin State Counsellor hming putin sie a ni a. Sienkhom, 2008 Constitution dungzuiin Commander-in-Chief of Defense Services (Tatmadaw) chun Defence Minister, Economic Minister, Border Affairs Minister le a ram puma police le administration chunga thuneitu Home Minister dingin a nuom nuom a ruot thei. 2008 Constitution hi thlakthleng dingin sipai aiawtuhai thrangpui naw chun thil thei a ni naw leiin, dimokrasi puitling an neina ding chun hun iemani chen nghak a la ngai ding a nih. Thirhaihawa artui dom ang a na, dom thiem naw chun tla koi nawk ruop thei a nih. Rohingya chungthua buoina dam hi a bul le bal hre chieng si loa ‘human rights’ humhal thu hmathea ram dang le pawl hrang hrang an hung inrol hin kakhawk thra lo tak a hring suok thei bakah Suu Kyi le a party ngirhmun a sukderthawng a, a poi khop el. Ram changkang inti, anni inkhina hmola ram dang le hnam dang inkhi tum pawl threnkhat lem chun intivei takin chawimawina Suu Kyi an lo pek kha an hnuk kir! Kawlram hi Kawlram a nina anga dawr thiem a ngai.

NLD thruoina hnuoia sorkarna siem a ni-a inthokin kha hmaa khuokhirna kha a hmatiema an hung hlip leiin sawt naw te sungin nasa takin thil a hung inthlak danglam a, hma an sawn duok duok a. Chu hun le India ramin Look East/Act Policy hmanga Asia ram dang le inpawna dinga Moreh/Tamu kotsuo hong dinga hma a lak hun a hung intong fuk leiin, ramri deltu, abikin Zo hnathlakhai ta dingin hamthratna hril seng lo a hung inbaw tran a. Kum sawmthum hiel liem taa Rangoon-a ka um laia thil kan lo phanhai chu a taka hmu theiin a hung inlang mek a. Zo hnathlakhai chengna, pi le puhai sul lo bangna, bungpui phuna thuro an siena, ei thu le hla hluihai suokna hmun le ram, sir ka chak em em, sienkhom sipai sorkar khuokhirna leia inzin an phal nawna hmunhai chu sir thei dingin a hung inhong tah leiin kum 2016-a inthok khan hun remchang ka mel tah răn a.

Inzin dinga mi fieltu, sengso iengkim tum inhuom, mi tlawmngai an tam laiin, inzin ka tum dan le lekhabua inchan ding thu le hla a tam thei ang tak lak khawm ka nuom leiin a remchang thei dan tak Pathienin a hung ruot beiseiin ka nghak a. Chu bakah, a dan ang taka Moreh/Tamu fe thlenga lut ka nuom bok a. Hieng lai hin Tahan Literary Circle President-in a mi hung telefawn a, Kawlphaia inzin dinga mi fiel an nuom thu le sengso iengkim tumtu ding mi tlawmngai an um thu a mi hung hril a. May/June a dingin kan hang riruong phot a. David Buhril le Lalremlien Neitham thruoi sa ka nuom a, kan remchang hun an ruol naw leiin September vela dingin son kan rot a. Chu khom chu a remchang naw leiin November 1-a Tamu checkpost-a lut dingin Delhi-a Myanmar Embassy-a inthokin land-route a an rama lut theina tourist visa kan lak a. Hienga thaw thei a nina san chu 8.8.2018-a inthok khan India le Myanmar sorkarin Moreh/Tamu le Zokhawthar/Rihkhawdar check-post fe thlenga lut le suok phalna an puong lei a nih. Kha hma khan chuh Rangoon (Yangon) kotsuoa chauh lut le suok an phal.

Hi hin tâng insuo thuah harsatna khol tak a siem a. Thil tlung nuizatthlak angreng hang zep sa inla. Vuongnaa thon suok dingin Kawlram sorkarin sum an nei si naw leiin an intang chen ding an zo hnung khomin a damhai chu sorin an la khum zui pei a, Tamil sumdawng nupa tuok khat lem chu thla ruk chauh intâng ding kha kum 16 hiel a chuongin an intăng a, jail-ah nau pathum an nei hman a, ka va lak suok tawl chun tleirawlte an ni vong tah. Rangoon-a 1986-1989 ka um sungin India mi tâng um po 52 kan thon suok vong a, chuonghai lai chun helpawl MNF 3, Naga 2 le Meitei PREPAK thruoitu pakhat Dr. Suresh an thrang sa. Dr. Suresh lem hi chuh a vengtu ding DSP rawiin Manipur Police pariet an hung hmasa a, special aircraft kan incha a, Imphalah kan thon thlak a nih.

FAWMKEM POIMAW
Churachandpur sir malama kum sawmthum ka nghak hnunga Kawlrama biekzin dinga insiem ka ni leiin thil poimaw fawmkem nuom ka nei a, chu chu lekhabu thar tlangzar a nih. Thu le hla ka ziek tah sa thlang khawm, lekhabua khor pum dinga ka riruong hi bu 50 vel dai ding a um a. Chuonghai laia mi chu ka penson-a inthoka kum 16 zet sŭn le zăna ka’n bŭrna, thu le hla inlet (translation) dan kalhmang, abikin Baibul inlet a nih. Hieng lai hin Hmar Bible Translation Committee chun kum 1968-a Calcutta Statesman Press-a Bible Society of India sutpek Hmar tronga Baibul pumpui a neina hmasa tak champha voi 50-na chuh ropui taka lawm dingin an insingsa mup mup a. Mani trong ngeia Baibul nei theia um chuh lawm a um bek bek laiin, kum sawmnga sunga siem phuisui sin an mi thawpek dan enin, hi lekhabu tluka ei ngaithà hi lekhabu dang a um thei di’m a nih ti khopin kum sawmnga hnunga khomin inlet fûk lo, trongkam indik lo, grammar dan hraw loa thu rem khawm, umzie mumal nei lo le chieng loin phêk tin deuthaw hi a la triel rang nuoi zing a nih. Hieng thil lei hin kei chun ei lawm san ding ka hriet naw a, inzaka Pathien hmaa thupha chawina ding ngot ka hmu lem. Pathien tak betu inti si-a ei Baibul le ei trong ei suosam dan hi thil inhme lo tak a nih.

Chuleiin, Churachandpur-a sawt naw te ka cham sunga tlangzar hman dingin hmawsarumin phek 400-a sa lekhabu ka buotsai chŭk chûk a, a hmingah TRANSLATION (Thu le Hla Inlet) ka’n bŭk a. October 27, 2018-ah Rural Women Upliftment Society (RWUS) Seminar Hall-ah ka piengpui unauhai laia a dam la um sun ka u Hrangthatlur Keivom-in Pathien kuoma inhlanin a tlangzar a. Chu chu a nih David Buhrilin, “Literature inhnik tak tak hai ta dingin ruoipui a tling takzet. Pu Hrangthatlur Keivomin mipui tiem dingin tlangzarna hunser a hmang zet chuh van tieng leh a hung inzom ta vong a. Literature rau chauh ni loin Pathien thlarau ‘mi umpuina, chenchilna le thruoina” leh umni kan kham a ni tak. Lekhabu tlangzarnaa khang anga Pathien le mi keizomna kha ka la tong ngai nawh” a ti khah (Zoram Khawvel Diary 1).

TRANSLATION tlangzarna a ni ang hrimin, prokram kan sut khan thumal ei lo hmang inrim tah ‘Hun Vongtu’ ti loin, trongkam indik lem ‘Ro Khaitu’ tiin kan thlak a. A san chu hun hi chatuon, inson loa um zing a ni leiin mihriem vong thei thil a ni nawh. Mihriemin thilthaw ieng amanih ei nei hlak a, chu hrilna trongkam tawite ei nei chu ‘Ro’ ti a ni a, thluk insanga lam phei ding a nih. Thluk inhnuoia lam ruok chun thil hlû le hausakna thil (treasure, riches, property, inheritance, heritage etc) a kawk. Thilthaw iemani ei nei chun ro ei nei tina a ni a, thaw ding ei neihai kha ro ei neihai chu an nih. Ro ei rĕl ei ti khom hi thil ei thaw ding thu sukfelna a nih. Thu harsa le inhnok ei chai pha chun, “Kan ro a khikhawk” ei ti a, olsam taka ei rĕl pha chun “Kan ro a tluong” ei ti hlak. “Ro kholna kan nei” ei ti chun thubuoi, rel fel harsa ei nei thu ei hrilna a nih. Thilthaw ei nei changa a hmatiema thaw ding ei thliek amanih bituk hi ei ro nei chu a ni a, chu chu Saptronga ‘programme’ an ti hih a nih. Ei inkhawm sunga mi thruoitu chu ‘Ro khaitu’ a ni a, chu chu tuipui ral trong hawa ‘Conductor’ ei ti thlêr duoi hi a nih. Inzak nachang hrein băn tum tang ei tiu.

Chun, “Trongtraia hun hongna amanih Trongtraia hun kharna” ti hlak khah “Hlantrai/Khartrai) tiin kan sie bok a, hril a hlaw khop el. A thren lem chun nuizat siemna takah an hmang. Trong insiem dan an paw chieng naw lei a nih. Hun hi ei honga ei khar thei thil a ni nawh. Chun, Kristien ei ni hma khan ‘trongtrai’ ti thumal hi ei nei ngai nawh. Ei pi le puhai khan thil thra lo le thienghlim loa an ngai sukthiengna dingin Pathien kuomah dawvan kaiin, thiempu hmangin inthienna sin an thaw a, chu chu ‘intrei’ an tih. Lusei tronga Baibul an inlet khan an trong awphawiin ‘intrei’ ti khah ‘intrai/trai’ an ti a, trongkam hmanga Pathien biekna a ni leiin ‘trong+trai’ kei kopin ‘trongtrai’ (prayer/invocation) ti hih a hung suok a nih. Chu chu ei pom si chun ‘hlantrai/khartrai’ ti khom hi trongkam insiem dan kalhmang indik lo ti-a hnawl thei ni naw nih.

Hi kalhmang le inzom pei hin, thilhlăn chawia Israelhaiin Pathien an lo biek thu hrilnaa ei pi le puhai ramhuoi biekna trongkam ‘inthawi’ ti ei Baibula an lo hlu lut po po khah Delhi Version (2015) a chu ‘hlănbiek’ ti-a thlak vong a nih. Chuleiin, Rom 12:1-a ‘inthawina hring le inthieng’ ti-a ngaingam muta ei lo insam hlak kha kawk bo a ni leiin “Pathien lawm tlak hlanbiekna hring le thienghlim” ti a hung ni tah. Israelhai khan thil inhlanin Pathien an biek a, sienkhom an inthawi ngai nawh. Kanan mihai ruok chun milim Baal le a dang dang an biek a, an kuomah an inthawi hlak. Ei pi le puhai khan huoi chi hrang hrang suklungawi tumin, ran inhlanin an lo inthawi hlak a, sienkhom sakhuoa an biek tak ruok chu hnuoi le van siemtu Pathien a nih. Mimal, sungkuo le khawtlang ta dinga ran thata, malsawmna le veng himna hnia dawvan an kai hlak chu ‘sakhawhmang’ an tih. Hieng thil neu neu, trongkam indik lo ei lo hlu lut, ei Baibul sukporchetu inthiel fai hi TRANSLATION (Thre Khatna) thiltum a nih.

(December 10, 2018; Delhi)

###

1 comment :

Anonymous said...

A tha ie.