Search


Jan 3, 2019

Lal Pieng Hun Parte


What's in a name? That which we call a rose
By any other word would smell as sweet.

- William Shakespeare

Kum 2018 Kristmas tuka sûng inkhawm kan hmang chu keiin ka thruoi a. Hla pakhat bêk sak hi kan thaw dan a ni leiin, ka rawihai chu hla hung thlang dingin ka ti a. HCFD Department of Music & Youth Affairs buotsaih THRALAI HLA BU (2010) a mi, No.199 chu an hung thlang a. Hi hla hi Champhai Biel, Khawbung (South) suok, Patea hla phuok hmasa pawl, ‘Lal pieng hun parte a vul nawk tah’ ti, Bethlehem ngaina thu lunginno taka a’n zawtna a nih. Kan sak hmain ka rawihai chu ahmatiemin ka’n tiemtir a, a umzie ni-a an ngai le hriet dan ka’n don bok a.

‘Lal pieng hun parte’ a ti chu iem ning a ta? A hmasa takin, a umzie ding awm an lo ngaituo ngai nawh. A phuoktu hi Mizoram khaw hrang hranga cheng tah a ni leiin, a chengna vela kristmas huna par hlak chu a ni ngei ding a nih. Tulaia par khawina bawma an khawi hlak, a zîk tieng hna sen, threnkhatin huondaia an hmang le kristmas par an ti hih ni dinga ring an um a. Coca Cola Company-in Santa Claus incheina dinga a vâr le sen an hmang chu an company rong dinga kum 1920 bawr vela an lo hmang tran le kum 1931-a inthoka Coca Cola bŭr ronga tu chena an hmang zui pei leh hin a sen dan an inang bok leiin, kristmas par ti an lo um a ni khomin thil awm lo a ni nawh. Santa Claus le a rawihai, sazuk ki inhrêu bem bum ruol incheina thuom le rongin kristmas hi an haijekna a sawt ta a, Isu Krista nêkin Santa Claus le Coca Cola hi an inlăr tah lem ti inla, ei hril suol ka ring nawh. Threnkhat hril dan lem chun, Communist thuring hung sertu, Das Capital ziektu (Judapa) Karl Marx zuituhaiin an party ronga a sen an hmang khom hi Isu thattu le a thisen insuotua Judahai intumtu le suknomnatu kristienhai vuok letna dinga an thaw niin threnkhat chun an hril.

Iemani chena inthok khan kha hmaa ei khawvela la um ngai lo ‘Bethlehem par’ ti a hung inlang nawk a. Chu chu zaipu hmingthang, kristmas hla phuok rawn tak nia ngai Rokunga hlaah hieng hin ei hmuh:

Kumpui sul a lo vei changin,
Lunglen a tho leh thrin;
Ngâi lo leh lawm lo rêng an awm hlei lo;
Kan nghah kristmas ni êng a lo zâm thar leh ta,
A mawi tizualan Bethlehem pâr nen,
A lo vul ta e, par ang kan lawm.

‘Bethlehem Par’ hi Zo hnathlakhai chengna leilunga tro hlak a ni naw el thei. Rokungin hlaa a hung hlu lut hnung hin a threnin ngaina takin inah an khawi a. Kum khatah voi khat chauh, zana par hlak a ni leiin, a par lai hmu chaka meng khawvar khom an um hlak niin an hril. Bethlehem par hi ka hmu hmasakna tak chu 1990 October/November-a Dr. Rochunga Pudaite le Pi Lalrimawiin BFTW hminga Bermuda thlierkara kum tina kar khat Fienrielna (Retreat) an hmang hlaka thrang dinga keini nupa an mi fiel trum a nih. Kan tlungna Willowbank Resort sira mai ang ela zing dura inzâm khah mi ka’n don a, ‘Bethlehem Par’ a ni thu an mi hril chu tie! Dannaranin a vâr an naw leh a sendânga pâng par paruka păr, Star of Bethlehem (Star of David) ang boka kil ruk nei a nih. Hi symbol hi Israel ram aiawtu sinsienaa an hmang a na, an hnam puonzara khom a chuong. Chu symbol ngei chu 1962-a HSA Puonzar (Flag) ding ka duong trum khan HSA Emblem sunga Hmar Arasi aiawa arasi limin hmang a nih. Umzie pahnih a nei: Hmar Arasi chu arasi dang anga ngirhmun inson ve lo, bĕl tlaka nghet a nina le Krista zara Pathien hnam thlang, Israel thar ei nina. Chu thu char chu hla ei buon lai phuoktu Patea hin chang thumnaah,

Bethlehem si-âr a var nawk tah,
Eden thlăn kotkhar sung a hung el var;
Harin tho ro, Eden khuo a var tah,
Ei tum ram tieng pan pei ei tiu

tiin, a hmaa ei khawvelin a la hriet ngai lo trongkam thar dang, “Eden thlăn kotkhar sung” ti le “Eden khuo a var tah” ti a hung phu suok pei bok a nih.

A dang chu fe kânin, a tira zawna, “Lal pieng hun parte chu iem ning a ta?” ti hih hang don tum inla. Zo hnathlakhai chengna tlâng tluona khaw tin dai le hnawma hlo/hnim chi khat, thlasika par hlak chu ‘tlângsâm’ (eupetoria odoratum) a nih. A hna tui sawr chu pang pop le hliem damdawi dingin a thra. Hla phuoktu Pate-in ‘Lal pieng hun parte’ ti-a hrilkhina trongkam (metaphor) hmanga a hril hi ‘tlangsâm’ a ni thu chu November, 2012-a Khawbunga ka’n zin trumin a chengna in nghaktu a naupa upa tak ka kan trumin ka’n don chieng a, a ni ngei thu a mi hril.

‘Tlângsâm’ hi khaw threnkhat chun ‘Pholêng’ an ti thung. Khaw threnkhat, ‘tlangsâm buor, hlo hmarcha, hlo buor’ le a dang dang ti tah mei mei khom an um. Ei khawvel chikte sunga hin thlierkar iengzat hiel am ei nei ti ngaituo hlaktu ding chun thilmaka ngai ding a ni hran nawh. Khawvel dang le ei hung inpaw hnung lem chun ei chengna khawvela tuoltro ni lo, Baibul khawvela par,

Saron phaia raws le

Phaizawla lili par ka nih (So. 2:1)

tihai hin an hung hluo-lăn a, “Lili par mawi Lal Isu ka nei, Kei di’n a par chatuon ram mawiah” tiin khuong le dar leh ei tlanglam dup dup a, ei Ri Dil khawvela hringlang tlang, hoilopar le lunglotui hai khomin hmun an chang tlawm tiel a, ruoltharhai ngaituonaa lem chuh hmun an chang ta nawh. Thado-Kuki tronga “lili par mawi” ti loa “muolhoi pah bang” ti-a an inlet hin ei tuolzawl hrawin ei sumphukah a kaia chuh tuoltro hming put nuom an văngna tah khawvela hin chongpu nina chang nek hmanin a mikhuol dŭk el tah lem khom a hoi ie! Thrangthar lai tuoltro hming neka Sap amanih Baibula hming put nuom ei tam hin hrilfiena dang ei ngai nawh ti a sukchieng.

Hming hrang hranga tlângsâm ei ko thu ei hril laia pakhat ‘pholeng’ ti hih hril chieng a ngaiin ka hriet. ‘Pholeng’ ei ti tak chu ramhnuoia bil/fal an kam chăng a per chim le chim naw rala inthoka hriet theina dinga thil vâr, dannaranin thingphek an tăr, bil a chim phaa a hnŭk thlak sa dinga hruia an thlung mat chu a nih. Ramngaw karah pholeng chu a langsăr a, hla taka inthok khomin hmu thei a nih. Pholeng chu a um ta naw pha leh bil chu a chim ti an hriet a, ramsa iemani bek a del beiseiin a vĕ dingin an fe hlak. Chuong ang deua ramngaw kara thlasik huna tlangsâm par vul chŭk el chu a langsăr leia ‘pholeng’ an lo ti khom a ni el thei. Literechar trongkama chuh hmathlir, tlung ngei dinga an bituk, an tumtăr (goal, target) hrilnain an hmang. Kum 2019 sunga hlen suok ngei dinga ei hmaa pholeng ei tărhai chu iem ning an ti aw?

Ziek dan inang chie, sienkhom kawk danglam daih nei pahnih dang hang hril pei inla. British-haiin ei ram an hung op hnung khan ram thlithlaitu, endiktu le inkhitu Surveyor an tir a, a ram leilung thlirin an inkhi a, a map an ziek a. Tlang sang le hmun indaw, khawthlirna remchanga an hriet tlang sîp an săm fai hlak leiin ‘Tlangsăm’ ti-a hriet an hung ni a. Chief Surveyor chu Tlangsam Sap an ti a, a rawihai chu Tlangsam Babu an ti thung.

‘Tlangsam’ dang chu khawtlang thil poimaw puongtu a nih. Lal le khawnbawl rorel, mipui hriet ding le khawtlang ta dinga thil poimawa ngai, vantlang hrieta puong ding hai chu veng tinah fe-in, hmun indaw remchangah rawl inring taka khêkin a puong a, Saptrong chun ama chu Village Crier an tih. Tu chen khom hin Aizawl tlanga chen khom vêng bung tinah Village Crier (tlangau) an la nei. Babel khawpui Churachandpur-a ruok chu vêng bung tam takah ei inthrang khalh tah niin ka hriet.

Tlangkawmna
Bau khat bau hnia Patea ‘Lal pieng hun parte’ zuk tar lang ka tum kha ka lo gawp sawt ta hle a, khăr zâi rêl inla. Lal pieng champha le tlangsâm par hun hi eini lai chuh thil inzom tlat a ni leiin, inzinna khaw lai hmuna khom tlângsâm par tran ei hmu chun kristmas boruokah a mi thruoi lut nghal naw thei nawh. Ei thu le hlaa khom hmun a hluo inthûk hle ti inhmai ruol a ni nawh. Kei ngei khomin kum 1974-a tienami tawi LALNUNNEM KA NGAI EM CHE ti Delhi tlanga inthoka ka ziekin, hieng hin hringnun khawvel inlaichinna thu chuh tlângsâm bĕsana hmangin ka lo ziek a:

“Ni danga ka thrungna pangngai bok, Nempui lungdawa chun ka thrung a. Thla a’n sang ta leiin thlanmuol khom a hung khaw chieng tah hle a. Nempui thlăn sira chun tlangsâm a mawng dum a, a’n noin a buk a thra khop el a. A thlăn takngiel khom sâm faitu ding an um ta naw lei chun ka lungril a na a, keima chu kan thiem naw bok a.

Tlangsâm chu hang sâm fai tumin ka tho a. Sienkhom, ka lungrilah ngaituona mak takin a mi hung kap zok leiin ka thil thaw tum chu ka thrul pha ta hiel a. Nempui taksa, pila lo inchang tah chun tlangsâm chu hung chawmin, a thi hnung khomin khawtlang cheimawitu le Lalpieng Champha hriltu par mawia inchang chu a nuom ngei ringna ka zuk nei a. Tlangsâm chu Nempui sik ang charin ka ngai a, a hna takngiel khom thlam ngam loin, lungchim tak le ngaina takin ka zût ka zût a. Keima taksa ngei le tlangsâm khom chu a lo indanglam nawzie ka hmu suok pha ta hiel a. A tawpna chu pil vong a lo ni si....

(January 3, 2019; Delhi)

###

No comments :