Ka lungzingna le siettuokhai hi,
Phahlaa bŭk thei ni sien chu aw!
Tuipui trieu nekin rik lem a tih (6:2-3)
a ti ve a ni khomin inthiem a um hlie hlie.
Sienkhom a ti ve nawh. A taksa chău tah hle sien khom a hringna a la hrât a, a thilthaw mekhai sunzom nuom a hau a, chu chu hlen thei dingin Pathien lakah sukdamna kut a beisei tlat a nih. A beiseina le khuorĕl hung inmil naw khah a poi bĕk bêk a, hnam pum ta dinga chănna nasa a ni takzet. Thu le hla inthranglien peina dinga innghatna tlak bulthrut nghet rem a trŭlzie hretu mi tlawmte laia mi a ni a. Chu chu a bawzui theina dinga research thaw le doctorate degree chen khom suol thlu hiel a nih. Bĕl chieng dawl thusep iemani zat a ziek hman chauh tiin van kona a dong ta si! Inpâm a um takzet.
Harsatna tam tak karah, tumrŭna awmphaw hâk a, Nobel Prize dongtu Rabindranath Tagore-in, “Beirakna chawnbanin sawl dawn loa, famkimna ram tieng a ban zingna hmun” (Gitanjali 35) a lo ti chuh saipui lamlawn thawa pan ngat ngat mi a ni leiin hrietthiemna a hau a, a nun a mawl inthieng a, thu le hla inrilna le mawina a man chieng bok. A kamsuok laia hril sawng hlaw pakhat, “Ei hla tuoltrohai hi Hmar nun fethlenga Pathien inlărna a nih” ti dâm hi literechar laimu khe a, a thlum le hăngna intem phaktu naw chun phu suok thei chi a ni nawh.
Hmar hnathlakhai mizie tlangpui ni-a inlang chu thiempu hnam, sakhaw ngaisak mi anga inngaina a nih. Dawithiem hnama mi ngai ei ni ang hrimin dawi hla khom ei hau a, ei kawl le kienga chenghai khomin ei dawi an tri leiin mi suklungsen an inlau a, an mi’n dopui mei mei ngai nawh. Eini khomin mi dang nêkin ei indopui zen zen ngai bok nawh. Mani le mani indo le insuom râla ruok chu taikuong inkhup thrak khopa thrang ngam ei ni tlangpui. Chu khawvel chu Jordan vadungin a hung chim pil hnung khan, ei hnam ro hlu, pi le pu huna ei thu le hla hrim hrim khom ringnawtu thuomhnawa siein ei dawi bŭr le inchimpiltir vong chu sakhawmi thra ninaah ei hung ngai a. Bethlehema intran ei Sinlung Tharah kum sawmnga vel ei khawsak hnung chun ‘vanmi’ deua inngai hnam khah mani thuomhnaw inbel ding nei ta lo, mi thuomhnaw inbela leng mei mei ei hung ni tah.
Entirna chieng deu el chuh, tlangmihai thu le hla rikawt thaw dinga Imphala kum 1960 laia Gauhati-a inthoka All India Radio (AIR) Team an hung tir hlakhai kha H.L.Bawia inrawina hnuoia lo dawr hmasatu kan ni a. Hnam dangin an pi le pu hla khum ding an hau laiin, Hmarhai lai chu kan hang dap fĕ khomin a thlûk hrie le sak thei an um pheu pheua chuh a thu hrie an văng a, kan hlawsam dĕr a nih. Bul le bâl nei lo, saruoka inlêng mei mei ei lo ni tah ti kan hmu suokin kan inzak a, thangtlawm a na bok. Hi taka inthok hin hnam thu le hla inhmang tahai chu dap khawm sin nasa takin kan lak a. Kum 1963-a Hmar Cultural Society (HCS) a Chairman nina ka hung chel khan beipui takmeuh thlakin hma ei hung nor a, ei thu le hla hlui tam tak ei tungding nawk bakah, hnam lăm (cultural dance) chi hrang hrang le hla thar tam tak a hung pieng a. Entirna chieng tak pakhat chu 1979-a suok LENRUOL HLA BU hi a nih. Kum 1970-90 laia thu le hla thar hung suokhai le Sikpui Kut ei kei tho nawk hai khom hih cultural revival ei hril hin a nghong suok a nih.
Khang hun laia thu le hla sukhmasawnna dinga nasa taka thrang latu le thusep inril tak tak ziektuhai laia mi chu Lalnghorlien kha a nih. IRS (Customs & Excise) trening ka zo hnunga Chandernagore-ah Assistant Collector sin ka chel laiin ama le a ruol thra Kh. Thang Dailo le Daineikung Pudaite hai kha Post-graduate inchuka Calcutta an um lai a ni a. A khattawka an hostel-ah ka va kan hlak bakah karchawl (week-end) hmangin Chandernagore-ah an hung leng hlak a. April 1-4, 1970 a UPSC hmaa intarviu dinga ka fe le IFS ka hmu trum le kan nau nei a’n tuok fuk truma ka um naw kara mi somdawltu, ka nuhmei le nauhai lo umpuitu chu Lalnghorlien le a ruolpa Kh. Thang Dailo an nih. Kan intuok khawm chang hin insŭmkâr nei loin, ram le hnam ta dingin boruokah beiseinain in ropui tak tak kan bawl a, kil le kap fangin, thu tin thu tang hrilin kan inpawl a, kan va hang hlim thei de aw! Ka thu le hla mi hlutpuitu, ziek dan thra lema ka ngai anga hawrop ka hmanghai hre thiema mi thloptu laia mi an ni a, chuong ang thu le ram le hnam thruoi dan dinga thraa kan ngaihai hrilna lekhathon chu ka file-ah iemani zat ka kol thra a, hang tiem nawk changin khuo a suksawt thei hle.
Lalnghorlien-a inthoka thil inchuk ding poimaw zuola ka ngai pahni chauh hang hril lang. Pakhatna, thienghlim taka mani hlaw suok ngei ringa sungkuo inhnarum tak a’n ngir suok hi a nih. Sorkar pawlisi indik taka zawmin nau pathum a nei a, a sukpuitling vong, District pathum indintu a nih. Mani-a inenkol thei mihriem siem hi, insekhêkna in ding ei hril vet ADC nek khomin poimaw ka ti lem. Mani intodel lo ADC chu kutdaw hnama insiemna le hlemhlet inchukna in mei mei a nih. A tlangpuiin, intodel, mani ke-a ngir thei chun sungkuo ngelnghet a siem deuh tĕi. Chu inthla sawng pei chun hnam inzaum le changkang a hring suok hlak. Ei nunghak-tlangval haiin sin thra an hmu zat hin ADC thar ei indin a nih. Sartifiket ditum le thlang rop tlak chu Sam 37:35 hi a nih:
Naupang ka ni lai a’n thok,
Ka tar kŭn hnung chen khom hin,
LALPAN mi fel a thlàthlam,
Ka la hmu hrim hrim naw a,
An nauhai kutdaw lai khom,
Ka la hmu hrim hrim bok nawh.
Pahnina, a damnaw kán kàn changa kan titi-in ka sungril nakawra dâr inring tak a vuok chu a nih. Pa insûm thei, dawn le hmuom thaw ve ngai lo, thu indik le thu thra hrilna le bu fakna ding chaua bau hmang hlak, kansar zung le inngaizawng thei thil temnem iengkhom thaw ve ngai si lo, nun inhoi le hadam a hang hmang tran chauha kansarin a tlungchil rup el kha chuh a hisapna hmawra khom a thrang sa ring a um nawh. A rong hlawk taka bawl pei a nuom Pathien laka a beisei khom ni kher naw nih. A thawpek dinga a hnamin a laka a beisei intieng hnûr le thaw ngei a tumhai khom a hmu chieng ring a um. Joba chungthua zawna: Ieng leia mifelin a tuor am a na? ti ngaituona chun Pathienin a la tungding nawk ngei ring chu a beisei innghatna a ni naw thei nawh. Sienkhom, chuong ang chun khuo’n a rêl si nawh.
Mihriem hringna hi a derthawng em leiin, thaw ding poimawa ei ngaihai hi a hun a hun naw hril loa thaw theina hun ei nei sung hin thaw mol mol ding a nizie thu hi Lalnghorlien le kan titinaa inthoka lesson ka’n chŭk chu a nih. Ka meng sung phot chuh zui tumin keima le keima ka’n mor ngat ngat hlak. Chu chu nun rinum tawpa ngai khom an um el thei. Sienkhom, mani ngai poimaw le nuom zawng thaw tluka inhoi le lungawina a um nawh.
(December 17, 2018; Delhi)
###
No comments :
Post a Comment