Search


May 18, 2019

ADC Vs. ADC


VIRTHLI hmanga HPC Movement le inzoma thu inhnok le inchin threnkhat tlawma zawng hung hril fie ding le thil threnkhat ka hmu ve dan hung hril dinga ngenna ditum tak ka dong leiin, a tlangpui chauh thuolin, hi artikul hi ka hung ziek a nih.

Hnam tin, rambung tin le mi tinin ei hnot seng chu a thra tienga hriet hlaw a nih. Dai kil kara mi khom hriet a hlawna hmuna chun a chang a par a, ieng anga mi lien le thil thaw thei khom hriet a hlaw nawna hmuna chun a thlâ a ngam nawh. Pathien ngei khomin miin a nina an hriet a phût thu Baibul-ah a chuong rawn. A hnam thlang Israelhai a zilhau rawnna tak khom a nina anga an sie naw lei a nih. Isu ngei khomin, “Mihaiin tu am a nih an mi ti a?” (Lk 9:18) tiin a zirtirhai a’n don. Hi hi khawvelin a ngai poimaw, Saptronga IDENTITY an ti chu a nih. A ram mi nina (national identity), rambung mi nina (regional/provincial identity-Tamil, Punjabi, Gujarati, Bengali, Assamese, Naga, Mizo etc), cultural, religious & linguistic identity, individual/personal identity nei naw chu mihriem ni sien khom mihriema jĕl sa thei a ni nawh.

G.A. Grierson-in Linguistic Survey of India (1900) a buotsai laia thrang ve, Old Kuki hnuoia hnam a siehai laia naupang tak HMAR ti hming put hnam chu an suopuihai laia naupang tak ni sien khom, Chanchin Thra meiser sit hmasatu le gospel puong darna dinga Pathienin an trong le thu le hla a hung hmang leiin, sawt naw te sungin an kawl le kienga khawsahai hmelhriet le ngaisak an hung ni a. Sum hnar poimaw le inbengbelna ram thra nei naw hai sien khom, silai voi khat khom hmet puok lo a, Khuonu ruota Tuithraphaia leilet hmun thra hluoa nghet taka an hung inbengbel hnung, Tuiruong kam tluon deuthaw dela an hung khawsak hnung le thiemna hnarpui Pherzawl High School an hung indin hnung chun Matriculation a dorzona tiem khop an hung suok a, thiemna chi hrang hrang an hung inchuk a, sungkuo ngelnghet an hung indin a, mi hriet an hung hlaw tran ve tah a nih.

Sienkhom, ka ram ti ding, anni hnam hming chawi hmun le hma an nei nawh. Mizo Union phusa an lo phurpui hlut kha Reng inlalna Manipura inthoka indang a, lien lema chuong laia Lushai Hills Dictrict leh insuikhawm a, Greater Mizoram indin a, Mizo Sorkar siem a nih. Sienkhom, pawlitiks A AW B an inchuk tranna chauh a ni leiin thil chinchang an la paw naw taluo a, tharuma hawhawa nor suok el thei dinga ring pawl an lo ni leiin beiseina ramah ring an rol lut inthuk taluo a, tak ramah an hang chuong lut khan an lunghnurin van a tong hrim a nih.

Hi ngirhmun hi remchanga lain, Rochunga Pudaite chun Hmar National Congress (HNC) a hung indin a, an thiltum chu Hmar hming lieu lieua Autonomous District Council (ADC) nor suok a nih. Hi hma, Allahabad-a inthoka October 19, 1953-a Prime Minister Nehru kuoma ama hminga hnina lekha sei tak a siema chun Hmarhai ngirhmun inchêpzie le an mamaw tam tak a hril bakah Scheduled Tribe list-a Hmar hnam ziek lut ding le Manipur le Assam-a Hmarhai hluo sung ram po sat thlaka anni puola Sixth Schedule hnuoia Hmar Hills District siem dinga ngenna a siem bok a. An ngenna hi ngaitha a ni zing chun, keite in lai keitho ang ela an lungawi nawna tam tak leh inchawm tho a, an piengvo inchua an la hung inngur ding thu khom a zep sa bok a nih. Hi hi hnam bing hminga Manipura phusa hung suok hmasa tak a nih. Te a hau hle.

ADC PHUSA-1
Rochunga Pudaite chun a party indin chu thruoi hman loa sakhaw rongbawl dinga a maksan hnung le kum 1956/57 laia party hrang hrang insuikhawma Hmar National Union (HNU) a hung ngir hnung chun President hmasa tak Selkai Hrangchal inrawina hnuoiah ADC nor chu hnam thuthlungah an hung nei tah a nih. Hienga thil a hung inmung lai hin, vangduoi-vangneiah unau Kukihaiin unau hmelhai thawin 1960 kum bul khan Hmarhai an hung rûn thut a. Chu chun hnam tranna lungril nasa taka suksosangin, karinkik tak taka um Hmarhai chu thawk le khatah a hung hûi khawm tah pup el a nih. Hi thil tlung tluka pawlitiks huonga Hmarhai keikhawmtu a hmain a la tlung ngai nawh ti inla, khêl ei hril tam ka ring nawh. Luseihaiin “Hnung lama sa barh” an lo ti ang a ni takzet.

Hieng lai hin D.M.College-a ka kai lai a na. HNU President Pu S.K.Hrangchal a hung inzin chang Hmar Company-ah kan va pan a, chil far duon duon khopin a bau chang kha kan lo inchăn a, a bau inkhap zat khan Autonomous District nei hun kha hnai tuol tuolin kan hriet a. Trum khat chu kan trin tawmin, “Muonga, ei District hlapui ding hung phuok ta la” a mi ta. Chu zan chun mangah Sinlung hlui le Sinlung thar ka lo fang a, a mawiin hmu nghok a um nawh. A tuk chun inhma taka thoin tuolah sawt naw te ka va leng har a. D.M.College Old Hostel, hmar tieng Wing-a pindan tawp takah H.C.Lalnilena le Lalfelthang (Dr. Fela) le kan um lai a nih. Ka hung kir chun an la tho naw a, ka dawkanah inthrungin, SINLUNGMAWI ti hla hi M.A chena vernacular sabzeka inchuk tlak standat tling phak dinga ngaia ka phuok a nih. Khang laia kan thlarau chang le kan inruipui dan khah ka thlir kir changin, mak ka ti tawp nawh. ADC kha hmu inla chu, khawvelah lawm kim dingin kan ring. Ngaizawng nekin kan ngaizawng lem daih. Ei hun tong sengah, ei boruok hip zirin, mihriem hin thil chilh ngam ei lo nei seng a nih.

Hun a fe pei a, HNU thruoina hnuoiah ADC phusa khomin iemani chen hmun a la chang insang hle a. Kum 1970 hnung tienga hmarsak pawlitiks inlumlet leia State hrang hrang a hung pieng hnung le Manipur khom kum 1972-a State puitlinga hlangkai a ni-a inthoka ADC lem 6 an hung siem khan HNU President taphotin kha hmaa an lo buoipui ADC kha hril puok ta loin, MLA-a tling zing dan ding pawlitiks ringot an hung khel a. Chuonga MLA pawlitiks khelna hmangruo chaua HNU an hung hmang tak lei chun, damten a hung chau tiel tiel a, inthlang tawmah an keitho a, inthlang zoah kum nga dang an in-intir nawk a. Hmar hlang hlak deuthaw voter an umna, Hmar mi ngot kandidet an umna le tlingna Tipaimukh Constituency hung pieng hi thil dang po po neka Hmarhai thratpui le trangkaipui ding tak ni awm si, tu chena chuh thil dang po po neka an sietpui tak ni sien a hoi khop el. December 9, 2018-a inthoka indawi vetna hmangruo ni awm taka District 16 zeta an hung sukpung khan Pherzawl District khom a hung pieng ve a. Lawm a um lai zingin, kha hmaa hnam pum aiawa inbengbelna dinga Hmarhaiin ADC an lo hni kha a ni teuh nawh.

ADC PHUSA-2
HNU hnuoia a hnam huopa ADC norna a hung zuoi tiel tiel hnung le pawl thar hung pieng threnkhatin Delhi-a inzinna remchanga hmanga nor zuina a châng chănga an hung thaw hlak ruolin, Mizoram tienga anni regional level-a inthoka an ram sunga ADC ngen dinga phusa an hung tran hma khan Manipur tienga unauhai rawn dingin an hung ti ka hrietna chu chawla Churachandpur-a kan suok lai le an hung hun a’n tuok lei a nih. Dr. Laltuoklien inah inkhawm an huoihot a, thrang ve dingin an mi hung fiel a. PMS Bungalow-a tlung kan ni a. Bazara leng dinga kan hung thlakin Field bul, Roberts Memorial Hall tuolah an hotu Ralsun kan intuokpui a. An thil tum ka’n don laia a hril uor tak chu Hmar trong humhal a nih. Kei chun tlang takin, “Pu Ralsun, in thil thaw tum le a taka in khawsak dan a’n mil nawh. Hmar trong humhal ding ti siin, Lusei trongin i mi biek a, i hming khom Hmarhai ziek dana ‘Ralsun’ ti loin Lusei tronga an ziek danin ‘Ralchhun’ tiin i ziek a. Kir nawk unla, in thil hril tum hi in hril hmain Hmar trong va’n chuk thiem hmasa phot ro. Movement tran ding hrim hrim chun tran hmain a trantu dinghai le in hnam chanpuihai in inhmin hmasa phot a ngai” ka ta, chu chu kan inbiek tawpna a nih.

A sei taluo ding a ni leiin a tawi zawngin hril pur pur inla. Hmar Peoples’ Convention (HPC) indinin ADC Phusa-2 chu an hang tran a, sorkar kuomah an thu an hang intlun a. Mawl taka an lo beisei le ring dana thil a fe naw leiin March 28,1989 khan Protest Rally an huoihot a. A lo dangtu MAP hai hlak ramhnuoi suok, zangaina chang hre lo, an ni leiin mi tam tak an vuok hliem a, chuonghai chu Mizoram tienga enkol dinga thon nekin Rengkaiah an hung phur tung a. Hi phusa trantuhai hi Mizoram mi ni loin Manipur tieng mi ni-a Mizoram sorkar ringhlelna chu a sukdiktu-ah an thrang tah lem hlauh a nih. Hi hin a hring suok chu ram rol pawl insiem le silaia inbiek a nih. A kakhawk nasatzie chu a hretu vong ei nih.

Kuki-Hmar buoina ti loa chuh HPC Movement tluka Hmar hnam tranna thlarau chok hartu phusa dang a la um ngai nawh. Sienkhom, hmathlir le thiltum chieng tak nei le kutchawi thrang loa a thiltum hlen thei a nizie hretu neka a kăpa kăp suok thei ni dinga ngai pawlin hma an thruoi leiin hun thimah an mi lutpui a, eini kut ngeiah ei mi poimaw iemani zat le ei mi le sa ngei tam tak ei chăn pha a nih. Hi hi hnam panser bo thei tah ngai lo ding chu a nih. Hnam pumin a pâp a tuor tah le la tuor pei dan ding hi hril ngam a harsa. A unau thattu Kaina chunga lungsen Pathien khah a la pangngai zing a nih ti ei ring si chun, ei histawri hi sui letin, thina hriemhrei chawi pawlin an nuom nuoma silai piellung hmanga ei khawvel an sop ziel hi phal tah nawng ei tiu. Silai piellung nekin ziekfung hmangin ram le hnam san lem ei tiu.

HPC Movement intran hlim lai khan a kakhawk ding ka ngaituoin, an hotu threnkhat kuomah fiemthu-titakin, “Movement in trana chu a kakhawk ding in dawn phak nawh. A ram mipui tam lem ngaiah Zo hnathlakhai inngei diel diela an khawsak lai thaidartu anga ngaiin bei let hiel cheu nuom pawl an um thei ding a na. Chun, cheng tling hnam ni hlak kha dere-ah, a chongpui ni hlak kha mikhuolah, in inchangtir ding a nih. Chu ngirhmuna inthoka harsatna rapthlak tak in tuok nawna ding hisap malamin Zoram Khawvel ka ziek ding a nih” tiin ka hril a. Chu hnung daiah mi iemani zatin, “HPC sipai inti pawl inlekphek hin kan mit a sukkham thei khop el a, nuoi chimit vong rot pawl an um hlak a. Sienkhom, Zo hnathlakhai insuikhawmna tlang insampuitu tak L. Keivom chu Hmar a ni bok si a tiin kut kan kei pha hlak a nih” tiin arûkin an mi hril.

Hun a fe pei a. Kum 1994 khan HPC le Mizoram sorkarin inremna thuthlung an ziek a. Sienkhom, a pom nuom naw pawlin HPC(D) intiin an phusa chu an sunzom pei a. Inremna dungzuia Interim Sinlung Development Council an siem chu kum 15 ding lai sunzomin, Chairman hrang hrangin lalna an chang a, an rihau ngaithlak a hadam naw chang a tam. Chu sung chun Mizoram Sorkarin an mizie an man chieng deu deu bakah HPC(D) derdepzie khom an inhmai nawh. A tawp tieng lem khan chuh, inremna dawkana inthrung ding palai takngiel khom Mizoram puo tienga inthoka indap ngai ngirhmun deuthaw an tlung chang a um. Manipur tienga inthoka somdawlna le hnawna leiin a tawpah kum 2018-a inremna thuthlung khah ziek theiin a um chauh a nih. Tu hin chuh Interim Council Member dinga ruothai khom a ram mihai ngotin an hung thlak tah leiin, an hlawtling pei dingah ngaiin lawmpui inla.

Mizoram bung le chang zo fel hnunga puo tienga HPC(D) inti, Manipura inbengbelhai inkara inhriet thiem nawna um hi ching fel vat a thra. Ei kuta ei unauhai thisen kai nei nuoi hi a huntawk tah. Vangneina hnâr ni nêka vangduoina suorbila inchang pei thei a nih. A chawi pawl an um naw hi a him tak.

A kharna dingin: ADC Phusa-1 chu Manipur MLA pawlitiks-in a chimpil a; ADC Phusa-2 chu lam chenve, Sinlung Hills Council tlaitlanah a chawl hri phot a; HPC(D) intihai an inbakkei pei. HPC khelzawl hi ‘Akeldama’ am ‘Jehova Jire’ an la hung ti ding? Bible versions ei nei neka tam version a suok a ni khomin thil ni awm hrimah ngai inla. Chanchin Thra mansapui ruok, a mong thisen khal thuo tama inkhi tah inbangna khawvela thil tlung a ni tlat a!

(May 18, 2019, Delhi)

###

No comments :