Search


Jun 29, 2019

Tinkim Ka Dawn Changin


Daydream transports the dreamer
outside the immediate world to a world
that bears the mark of infinity.
- Gaston Bachelard

A daily dose of daydreaming heals the heart,
soothes the soul, and strengthens the imagination.
- Richelle E. Goodrich

A châng chun ei um trok trok amanih, thil ei thaw lai amanih, lekha ei tiem lai amanih hin ngaituona mit le thla putin hmun dangah ei inzin a, chuonga ei um lai chun mi mi biek khom ei hriet nawh. Dawkanah lekhabu ei phar a, nguk taka tiem ni awm takin ei bi ngar ngar a, ei ngaituona mita ei hmu ruok chu ei lungril hluotu thil dang dang a ni nuom. Nunghak-tlangval lai lem chuh nghatna tieng tienga inlang chu ngaizawnghai hlimthla a nih. Chu chu a nih Lalzovin,

Mitthlain ka hmu che Ngaihzuali,
Lenna tlangte chu dang rih mah se;
Hmana kan nunhlui zawng zamual liam hnu,
Mitthlain ka hmu (che) Ngaihzuali

ti a hla mawi tak, chang li zeta a lo khekpui, kum 80 hnung khoma chuoi loa Zoram khawvela la châm zing le sak hlaw la ni zing chu a nih.

Hienga ei meng zing laia ngaituona lengvaka thil ei hmu hi ‘sunmang’ ei ti a, chu chu Saptrong chun ‘daydreaming’ an ti thung. Kum 2010 a mithiem Daniel T. Gilbert le Matthew A. Killingsworth inrawina hnuoia research an thawna, “A Wandering Mind is an Unhappy Mind” ti hminga an insuoa chun, research an thawnaa an sui binghai chun an meng sung hun 47% chu sunmang mangna hunin an hmang niin a hril. Milana 1990-93 sung Consul General ka ni lai University iemani zatin Lecture pe dinga an mi fiel hlak bakah a hnunga Nobel Prize dong Dr. Amartya Sen a hung châng po leh ka uop mawi hlak leiin mithiem filora an ngai ruol ka pawl rawn pha a. Trum khat chu Human Genome (DNA) Project tienga inhmang Scientist-hai Symposium-ah ka thrang ve a. A khailakah, thingpui dawna kan titi laiin, zanmang am sŭnmang an mang rawn lem ti ka’n don a, “Sŭnmang” an ti vong chu tie!

Thil buoithlak tah chu ‘daydream/daydreaming’ ti hrilnaa ‘sŭnmang’ ka hmang hi a nih. Hi trongkauthliek (phrase) hi metaphor amanih simile amanih khom ni lo, suna mang ei nei hrilna tieng, ngaituonaa kil le kapa inzin tieng kawk niin ka hriet a. A thupuia ka hmang, ‘tinkim ka dawn changin’ ti leh khom pawi kawm thin ang niin ka hriet bok a. Amiruokchu, Saptronga ‘daydream’ umzie tak hlak chu suongtuonaa duthu ram tin sam, boruoka in bawl (building castles in the air), hla trongkama ‘duthu ai ang sam, duthuleng sam’ ti ang hi a ni bok si. “Tinkim dawn’ ti ruok chuh ngaituona leng vela thil la hung tlung ding le liem tah hnung ram tin ngaituo tina a ni si leiin, sunmang leh chu inpersan tak a nizie dam chuh hi thu ka ziek pum hin ka ngaituo zui pei a.

‘Mang’ ei ti hi zana khuo hre loa ei in laia ei ngaituona thuo khat, lungril sungril, mani khoma ei kontrawl thei lo, amaa thok nia ngai, sub-conscious mind sinthaw nia hril a nih. Baibulah mang hmanga thuruk inthup, thil la hung tlung ding tam tak puong a ni thu le hrilfietu Pathien zawlnei an um thu ei hmu bakah mihriemin thil a ngaituo tam tak hi a in kărin a donna sub-conscious mind chun mangah a lo inhriettir hlak thu hril a tam. Threnkhat chun thlarau inhriettirna dongah an inngai. Lungril ngaituona pangngai khela thil um a ni leiin, takram ngaituona (rational mind) chun pom zam el loin thil pangngai loah a sie. Jĕla um threnkhatin manga inlarnaa an thil hmu tam tak hi an thil hriet le hmu tah sa le inzoma an ngaituona inleng vel an hril sawng a ni nuom khop el. Chuong thil chu ‘sŭnmang’ amanih ‘zănmang’ amanih a ni si naw leiin, ‘jĕlmang’ ti inla, a fûk el thei. Damaska kotsuoa Saula chunga thil tlung, Thilthawhai 9-a Luka ripawt dam hi ieng category am ei sie ding ti hi ngaituo tham a tling. Patmos thlierkara Hmangai Johan tonhriet khom. A um chu a um chieng bok si a.

Tinkim dawn
Thupuia ka hmang, ‘Tinkim ka dawn changin’ ti hih kum 1954-a T. Khuma’n ‘Hmar Puonzar’ ti hming chawia ‘Hmar tlangpui’ hung pieng mek ni-a a hmu thu hlaa a khek suokpuia a tlar hmasa tak a ni leiin, threnkhat chun hi hla thlirna hi ziek ka tum ring mei an tih. A phuoka inthoka hi lekha ka ziek chen hin kum 65 a tling dêr tah a, a phuoktu khom muol a lo liem ta a, a sak hmasatu keini rawi khom kum 80 kan lo hawl phak tawl dĕr tah. A suongtuonaa ‘Hmar tlangpui’ piengna dinga kawl hung var tran ve tah ni-a a hmu chu a var suok hmain thimin a hung nel nawk hman am, an naw leh 2016-a saruoka hung pieng Pherzawl District hi a tlung kimna niin ei ngai? ti zawna hi ei don dan inang naw rup a tih.

Hieng lai khawvel hi a tak ngeia hmutu le pal tlangtu laia mi ka ni ve leiin ka donna le ruoltharhai donna chu inkarkik ta hle mei a tih. Hringnun hi mihriemin ei tonhriet ang peiin, kawl bul hnota tlan ang elin, ei phak hlat ang peiin ei beisei le lungawina khom an inson hla hret pei a. Naupang trap tlai thei lo thlĕmnaa artui amanih bawngnene ei hmang hun khah hriet naw karin a liem daih a, fridge-ah ei sie hnĕr hnûr hun le an hriselna ta dinga fa le dawn dinga an nuom naw sâ khoma ei nauhai ei nor lui hun a um. Sienkhom, hrietna le thiemnain hma a hung sawn ang peiin ei thil dit le ngainat zawng ni tinin a hung inthlak a. Kha hmaa ropui le mawi ei ti kha thil thar thra lem a hung suok ruolin a hung thring a, ngaihlut a hlaw naw ruolin hnawl hmangin a um hlak. Computer khawvela lem chu hnot phak ruol lo khopin thil thar a suok rawn leiin ni tina in-update naw chun ei thring nghal pei a nih.

Khawvela hin hun le nun le mihriem khawsak phung le hrietna le varna insersuon pei, Saptronga ‘civilisation’ an ti hih A Study of History, bu tam tak ziektu Arnold J. Toynbee sui dan chun mihriemin ei hriet thei chinah civilisation 26 a pieng tah a, chuonghai lai chun inthrang loa thruonthru (arrested civilisation) panga (5) umin a hril a. Nautein ei hung pieng a, ei hung inthranglien a, vanglai ni ei tlung a, ei hung puitling hnungin damten ei jŭr tiel tiel a, muol ei liem a, a dang an hung pieng nawk pei ang hin civilisation khom hi fe pei niin a ngai a. Chu ngai dan chu indik vong naw sien khom indikna chin a hau. Kan naupang laia intruo kung tan bong a, a lai ver kuo a, motor ke anga hmang a, tawlailir kan siem lai hun le fawrenah ram palai sin thaw a, national flag vuong help hlepa inkhaina Mercedes car-a chuong hun inkarah kum 30 khom tla naw sien khom, chu tlungna ding chun Pathien lunginsietna zara thiemna hmanga civilisation 26 chawm hlên a ngai.

Hi hi ka hril san chu, dam sung sawt naw te sung khoma nun a hang inthlak nasat theizie hril ka nuom lei a nih. Kan naupang lai Pherzawl tlanga sorkar thoktu kan hmu hlak chu sorkar thusuok inhriettir dinga an hung tir ‘Rahsi’ an nih. Anni hi sorkar inrelbawlnaa a mongkhawn, Peon ei tihai ang hi an nih. Rahsi ti hi Chaprassi ti lam tawi a nih. Chuong lai chun Manipur pumpui hi, kum 1972 chen khan, District pakhat hnuoia sie, Deputy Commissioner (Borsap) pakhatin Imphala inthoka a enkol a nih. Ka hriet phak chinah voi khat chie Hmar Bielah Borsap a hung inzin a, a khawnawta umni khamin, Dawrkawn-ah kan lo hmuok. 1972-a inthokin tu chen hin Districts 16 a pieng hman ta a, chu ruol chun Sub-division tam tak a pieng bok a. Mani hnam bing hming senga District/ Sub-division nei tumna khom a hluor pei. Kha hmaa Pathien dottu ang hiela kan lo ngai Borsap khom a meng tiel tiel.

D.M. College-a kan kai lai khan Manipur, Tripura, Nagaland, Meghalaya, Mizoram. Arunachal Pradesh hai hi District pakhat hnuoia um vong an ni a. Chuong hun laia Hmar Autonomous District hmu tuma hmalakna kha ei thlir kir chun, State puitling hni ang charh a nina lai a um. North-East India Reorganisation an hung thaw le inzoma State thar a hung pieng treuh ruola District thar a hung pieng truk truk hnung khan kha hmaa District ngaisangna le poimawna kha a hung chuoi tiel tiel a. Chu boruok thara chun HNU hnuoia Hmar Autonomous District norna khom a hung chuoi tiel tiel a. A tawpa lem chu Tipaimukh Constituency-a inthoka MLA ni inchŭna riin an hung chim pil a, Mizoram tienga kuo suot tum pawl indin, Hmar Peoples’ Convention (HPC) chun a hung hlăn a, Hmar Biel inthlangnaah kut hung rolin, lu la hnam ni ngai lohai kha lu la hnama hung inchangtirin, hnam ta dinga ban poimaw mi iemani zatin hringna an chan pha a, a por chu nasa tak a nih. A tawpah kum 2018 khan Sinlung Hills Council (SHC) ah chawl lawk phot dingin ralthuom an intung a, Mizorama HPC bung le chang chu dan angin khar a lo ni tah a nih. Manipur tienga sunzom nuom pawl ruok chu an inbahrikkei mek. An la ngir pei a trulna san an hriet am aw?

Mimal thilah, India Laipuia sorkar sin chela Raisina muolpuia ka hang inthrung vea inthokin thil chinchang ka hung hriet ve met met a, chu chun nasa takin thil ka thlir dan a thlak danglam a. Mani hnam bing nina hming put biel a hrana nei dam hi a thrat hle laiin, a sorkara thuneina fong cheltu ei ni si naw chun kutdaw ngirhmun pel thei a ni nawh ti ka hung hmu fie zuol a. Insekhekna in ding, chawmhlawma hring ADC tehlem nei nekin ei nunghak-tlangvalhaiin mani-a intodel theina sin thra an hmu zat hin District thar ei nei peiah ka ngai a, hlu khom ka ti lem hrim a nih.

India hmarsak rama chenghai hi a hmingin State ei nei fir fera chuh Sorkar Laipuia thuneina fong cheltu ei ni naw leiin, mani-a inenkol thei ram ei ni hma chun, chawmhlawm State ei ni tlat leiin, inza phur ngai nawng ei ta, umzie nei thei tak tak ngai naw bok ei tih. Ei renga insuikhawmna thra nei a, a khawma rawl insuo a, Rorelna Inpuiah rawl ei insuo theina ding lampui sât a, chu chu India Danpuia ei hlu lut thei hma chun ei thuin tu nâk khom khîk tak tak ngai naw nih. A tam lem kut pharna tienga thu iengkim a tlukna khawvela hin hnam tlawm lemhai ta dingin zalennain umzie a nei nawh. A tawpah, beidong tongkhongah, nuom le nuom naw thu hril loa silai piellunga inthoka sermon thlak a ngai pei ding a nih. Ei dam khawsuok theina um sun chu intibingna bang chik tê tea mi dai dartu hi thriek a, zai khata luong khawm dan thiem inchuk a nih. Chu chu zoram khawvel thuthlung chel, dam khawsuokna chabi a nih.

(June 29, 2019; Delhi)

###

No comments :