from which we cannot be turned out.
- Jean Paul
Khuo ka hriet hmasa tak chu lo fe le inzom a nih. Ka u Lienselin a mi puok a, tru kan tlung tawmin chuong laia Lusei tronga hla an sak hlak ‘Lal Isua zui chuan phaizawlah pawh ka kal ang’ ti thunon, “Zui rawh, zui rawh, kei pawh ka zui ve ang” ti hih naute trongin, “Zui law, zui law, papa ka zui ve law” tiin hnap tla pêr pŭrin ka sak a, tru kan tlung charin a mi’n thrum a. Chu lai thla char chu ka mitthlaah chieng êm ĕmin a la châm zing a, a dang chu hriet ka nei nawh.
Hla ka sak hmasa taka ka hriet hi Mizo tronga Kristian Hla Bu (KHB No.216) a chuh a la um zing a, Hmar tronga KHB hin an hlu lut naw amanih, an hlu luta chuh an lak suok nawk tah lem am a ni ding, ka hmu zo dĕr nawh. A phuoktu William Orcutt Cusing (1823-1902) hin hla tam tak a phuok a, chuonghai laia 8 chu Sacred Songs & Solos (R.Sankey) ah hlu lut a nih. Ei hla thur suok Lusei tronga inlettu chu Khasi tirko Symond Rynjah a nih. Hieng lai hin Lushai Hills (Mizoram) a British sorkar prawzek hrang hranga sinthaw, lekha hrie le ringtu ni tah Khasi mi, tirko nina le fawmkêm iemani zat an um a, an sulhnung hmu ding a um zeu zeu. Pakhat chu nuhmei tirko Siniboni, “I ropuina po po hmu dingin, Ka mit mi hung sukvarpek la” ti hla inlettu hi a nih.
Tuizăngphăi loriek
Chieng êm êma ka hriet nawk chu Tuizăng phaia kan loriek a nih. Kum 3/4 vel ka ni lai, 1943 lai khah a ni ka ring. Mel nga ding laia hla a ni-a chuh ka lawn tlung tah. Kei hi naupang inthrang duong ka ni leiin, lo kan riek tawma ka dung kan inkhi chun kan rap ka la tong phak naw deu a, thla hni vang hnung, Kristmas tawma loriek kan hung inlawi chun kan rap chung hret ka tong tah. Ka lawm ziet chu aw!
Kan khuo Pherzawl kha hmar tienga inthoka sim tienga tlang inzam phei, suo tieng Tuizang vadung le tlâk tieng Tuibum vadung chep dè kara um a ni a. Tuizăng hi Lungkot (Suangkot) le Zangkum (Zopui) rama hnâr nei, hmar songa luong, nisa hmu thra lo, dăm dup el a ni leiin a ruoma thing le ruohai an pup dawng bakah le a vadunga cheng nga, ai, kaikuong le chengkol hai khom kum tluona ni hmu thra, sim songa luong Tuibŭm vadunga chenghai leh tekhi chun an rong put dan le inhnik dan inthlau tak a nih. Tuibum nga inhnikzie hi tlang hrilfâk tling a ni ang hrimin, Delhi tlang chen chena nga hro hung tlung phakhai rim hi hang inhnam inla, Tuibum nga rim inhnik dan chu a rieu bik a, Solomon Hlaa a nunghakin,
Ka hmangai thra sen sier chu,
Sangsawm chunga lêng a nih (5:10)
a ti ang el khan, hme bêl khatah tlang khat chauh ei hang thlak khomin a rim a sukpielral vong thei a, Baab re baab deu a nih.
Tuizang vadunga inthoka hla to teah zawl lien rak lo, a tlang thrut inhoina chen nei sa chun suongkuo iemani zat kum khat fak khop thar suok theina a um a. Chu lai hmun chu Muolvenga Lungtrau ruol sungkuo paliin loin kan nei a. A sira chun vadung te a luong hieu hieu a. Chu ralkhinga chun muol inzam suk ramhmangpui inhoi tak el, a hnuoi thel hun el a um a. Chu taka chun ka uhaiin mankhawng sawm zet an kam bakah khăn remchang taphotah sazuk/sakhi châng iemani zat an kam bok a, kan tlai khop sa le va a del/awk zing a, lorieka chuh a hnienghnar pawl kan ni ka ring. Mankhawng ve-ah an mi thruoi hlak a. Rala inthoka a chim deu thrup ei hei hmu chuh, nakawr chen chena insanga khup khaiin, lawmin ei inchawm kalang el a nih. A hun lai chun a tluka lawmum dang um nghal lo.
Kan rabok zaua khan naupang te inpawl hlim khop kan um a, kan sunghaiin bu an sik kar rabok sir velah kan lo inhnel hlak a. A chang leh bupawl la khawmin bawkte kan bawl a. A changin tru kalah pipu suiin kan inthĕn a. A chang leh loa khau chi hrang hrang, abikin khauthrikthri le a dang dang, thâu tler pang el hai chu kan man khawm a, tuolah mei kan sĕm a, a thau pût ser serin kan raw a, inhnik ti êm êmin kan fak miel miel a. A chang leh bu kuong, a sei dan le lien dan intiet lohai chu kan tan bong a, tawtawrawt anga mut ri teng tungin, orchestra hla pawl angin kan rem a, kan hlimpui em em hlak.
Bupawl lum taka inbuk khum a, naupang ruol riek khawm a, ei nuhaiin ei in dier dier chena tienami an mi hang hril dam kha chuh a hlut dan a man tiem seng ruol a ni nawh. Kha khaidieta pipu thu le hla hung far thla pei chu inmat zatin tiena tlanga inthokin a lo inbat tuo suk pei a, hnamhai laia tiem sa ve phak ngirhmunah a min thrut a nih. Sienkhom, ringtu hmasahai laia inchuktirna indik lo hung luong lutin tu chen hin ei hnam ro hluhai hnawl chu ringtu thra nina anga inngaina lungril suol thruoitu threnkhat le an marawihai lungrilah a’n puttir leiin, ei khawvelah tu chen hin indona a fe mup mup zing a nih. Hmu chiengtu Pastor Thangngur trantu ni-a inngai tam tak hin ama dotu an ni lemzie an hriet nawh. Thlaraua mit varna neia inngai, sienkhom an mawlna le thlana liem vong ding an nih ti inla, chemsen inlet nuom vong ding an ni bok si, buoithlak deu a nih.
Lorieka bok kir nawk inla. Kei hi nau mitlum tak, pa thisan, nu nenetui ne kangtu ka ni leiin, ka rawihai leh sielsiela thaw a, a siela ka thrang hnung chen khoma nene nêk la bân lo ka ni leiin, kan loriek lai, kan inhnel lai lai lai khom ka nene nek hun a tlung pha leh an bu laknaah ka fe a, paikawng phur pumin ka nu a hung ngir inchang a, ngir pumin ka nêk a, ka khop pha leh rabok tieng ka kir nawk a, ka ruolhai ka zom nawk el a nih. Fiemthu-titaka, “Ama hi chuh nene nêk a ma chara a dang a mai nawk el a nih” ti-a an ruolhai an soisak ang el leh khan kan inramri thuok a nih. Sienkhom ka’n zapui nawh, lawm le inhûkpui tlak, hringnun bupang vûm a ni si a.
Keini rabok zaua riek khawmhai hi Muolvenga Lungtrau ruol ruok, tleirawl phok tak tak an ni a. Kan lal Dolur naupa Pu Nenga lem khah chu mi inthri hmang deu el a na, ka nuin a hal rop a nih. Pathienni hmang dingin Inrinni zantieng an naw leh Pathienni tuk inhma takin khuo tieng an suok a, Pathienni inkhawm trinah an hung kir a, lenghnotsuok arkhuong velah rabok an hung tlung a. Thingtlanga chuh lo lampuiah hla inring deu deua sak hi an ching leiin, an hung tlung hmaa inthok khomin an phak chin ei hriet thei a, rabok nghaktu nunauhai kha kan thla a muong huoi hlak.
Zantieng voi khat chu tuolah ka nuin thing kau trawl lien tak hi thinghera chek dingin hreipuiin a tan a. Trieusum a hung zing a, a la tan thlak naw leiin inthim ruon chenin a la tuk zing a. Chuong lai chun kan rabok thlanga kan tuikhur, vadungtea inthok chun sakei a hung inrum a. Ka nu hlak chun ka pu Nenga hai an hung tlung ta a, a hung inthria ngaiin, “Neng ekthrût, mi hung inthri la khom ka tri hliek naw che” tiin a hang khek khum a. A hung inrŭm nawk khom chun a pangngai bokin a hang khek khum a. Voi thumnaa a hung inrŭm zet chun hnuoi a nghor thei leiin ka nu chu thlabârin rabokah a hung tlan lut a, kot kalin kan inthin îp el a nih. Darkar thum vel hnungah khuo tienga fehai chu inri teng tungin an hung tlung a, sakeiin a mi’n rŭm khum thu kan hril chun an dei chip el. A tuka kan zu en chun kan tuikhur bulah a sa se chu a lo thret niin, chu saruong inhûkpuia inrûm chu a lo nih ti kan chieng tah a nih. Chutaka inthok chun trit thar kan thaw a, makhata tuichawia fe ngam khom kan um ta nawh. A sa thretna le kan rabok inkar hi hlam ruk vel ding chauh, voi khat inchawma mi hang hap phak a nih. Hieng lai hmuna hin sakei an tam ning a ta, kan mankhawnga del sa khom an lo fak zeu zeu hlak hrim a nih.
Hi nêk hmana sakei nghal le suol Pherzawlin kan tuok chu 1951-1952 khan a nih. Bawng a se rawn leiin that tumin khawtlangin voi tam kan bei a, kan that el thei naw a. Law ngaina hre loin kan khaw bawnghai chu an tlatna hmun hrang hrangah a vengtu insiemin kan khal khawm a. Lungpui zawl le a se vel, Changpui Tuikhur zawl chen huopa kan intlattir trum chun bawng vengtua ruot mi pathum laia pakhat ka ni a. Chawhnung ni nêmah bawng ruol chu khal khawm a, in tieng inlawipui dingin ‘Rût’ kan mŭt a, a ri an hriet charin bawng ruol chu khuo tieng panin an tlan khawm dul dul a.
A hre nekin a hre lo ei tam lem ka ring leiin ‘Rût’ umzie hi hang hril fie met ei tih. ‘Rût’ hi hnuoi ver kuoka semthei anga tan ruo thuna mut rik a na, a riin hnuoi a tlor leiin bawngin an tri a, in panin an tlanse hlak a nih. Mak ve deu a nih. Rût kan mutnaa inthoka hlam thum vel chauh kan tlung chun chimbuka inthokin mi tlor thei khopa inngur ri kan hriet a, a’n ri suot a, a re nawk vang vang a. Kan kal pen a tawp chat vong. Mit âr-intrain kan inen a, ieng am a nih ti indon buoi a ngai nawh. A tak ngeia sakei inrŭm chu ri dang le belkhi a ngai nawh.
Chu zan chun Lal Dena hai bawngchal tuoi a hung inlawi naw a, a tukah kan zu zong a, ri kan hrietna lam sir hlam khat vel chauah sakei suol khan a lo se niin, a chanve deuthaw a lo fak hman tah. Hi sakei nghal hi voi tam khawtlangin kan zim hnungin pasalthra Thrathangin a chalah a ver sat a, a khawnawtin a tûkah umni khama ran tam taka ineiin, a tar a zûr thrang vongin, khuong le dar leh kan hranglam tlut tlut el a nih. Hi ni-a ei khawvel hlui le thar lungruol taka an intuok nawk el thei dam hi ka ngaituo letin, ka pu Dolur khawzawla chauh naw chuh thil um thei loa ngai a ni el naw’m a nih ti dam hi ka ngaituonaa zawna ngir tlat chu a nih. District hming chawitu dinga.an khaw sat le hluo hming a hung thrang pei dam hi a gospel naw zawng taka lak khomin gospel deu a nih.
A ieng ieng khom chu ni sien, Tuizangphai ram rea sakei inrŭm khum donnaa, “Neng ekthrût, mi’n thri mi’n thri la khom ka tri hliek naw che” ti-a ruom khawk rum ruma ka nu khĕk ri khah ka hriet zingnaa hin meiling kut hmawra Sinai tlanga ziek ang tluk khan a la nghet a nih. Tinkim ka dawnkir changa ka hrietzingnaa muol lung ngir zing laia mi a nih. Tuizangphai tonhriet hin a hang fang seizie chu, May 31, 1977, Aga Khan Hospital (Room 21), Nairobi, Kenya-a ka um zana sakei sê thlahrang tienami NGAWI VE (Hmar-MIL sabzeka khom thrang) ka ziek truma Africa Continent-a inthoka ka tienami ziek tum innghatna dinga mitthlaa ka hung suongtuo le hmang chu Tuizangphaia kan loriek tonhriet hi a ni daih!
(August 3, 2019, Delhi)
###
No comments :
Post a Comment