Search


Sep 7, 2019

Hmarpuon Vs. Thangsuopuon-2


Ka thil inhnikna le inthĕnna zawng khom ni lo, keima ang boka Hmarpuon le Thangsuopuon thua buoi le chieng lo, buoi ve loa inhrilhai khom zawna pahni-khat ei hang indona buoi tran chauh ei lo hang tamzie ka hmu suok leiin, puonkhawng tienga nasa taka inhmang ka hriethai le telefawna ka biek paw theihai le puona sumdawng Mizoram, Kawlram le India hmar sak hmun hrang hranga khawsa, ka hmelhriethai ka hmu thei taphot kar hni sung research thawin ka titipui tawl bakah lekhabu-a inthoka tribal arts and crafts, abikin Zo hnathlakhai laia pat them le puonkhawng tienga hma an lo sawn tung dan British colonial rulers haiin thu an lo ziek le an lekhabua thlalak an lo inchuonhai chu ka dap khawm a. Chun, Fashion Designing Institutes threnkhatin khawvel hmun hrang hranga tribal haiin pasalthra chawimawina tonlairang amanih lukawm (headgears) chi hrang hrang an siem dan research an thawna thesis iemani zat, internet-a inthoka hmu theihai chu ka dap khawm bok a. Chuonghai chu besana hmangin Part I kha ka hung ziek a nih.

Umzie nei taka thil ei sui ding chun eini khawvela puon hmang nachang ei hung hriet hun le pat chîng a, pat chu kher a, patchawna inthoka a zai siem a, chu chu intan el thei lo dinga bu tuihnanga inngar a, rong tuiah thlak a, induong hul a, mamaw ang tawk peia an inhlum hnungin puona khawng dingin an ran a, an khawng chauh hlak a nih. Tuolpuon ti-a ko po po hi chuonga an lo induong suok vong chu a nih. Ka naupang laia ka zakuo po po chuh chuonga inphaw buma ka nu khawng chu a na, Vai puona siem zakuo ka hak ngai nawh. Thlasika khom puonri ngat a nih kan la hmang. Zani el laia hnai angin inlang sien khom, thingtlanga kan khawvel le tulai ei khawvel hi sun le zan ang deuthawa danglam ni tah. A buoithlakna ruok chu, nun changkanga khawsaa inngai tam tak ngaituona hi thingtlang mi mawl nek daia mawl lem, ei khawsakna boruok a changkang leia changkanga inngai ringot ei ni el thei. Puon chungchanga mi ka titipuihaia inthoka chu chu thil chu ka hmu suok a nih. Ei ngaituona khawfing a chat hmaa Sheol-a liem ding kandidet ei tam taluo.

Ei thupuiah lut nawk inla. Thlalak (photo) hi sàkhi (witness) inkhêl thei loa ngai a ni ang hrimin, a hmaa Hmarpuon hi hnam puona Hmar Cultural Society (HCS) hma lakna hnuoia kum sawt naw te sunga a hung par suok dan hre ding chun Delhi khawzawla Hmar hnam hminga India Republic Day hmang dinga kum 1959 le 1969-a lâm pawl (cultural troupe) fehai thlalak enkhi a nih. 1959-a fehai hi North Cachar Hills-a inthok an ni a, an thuoma inthokin tuhai am an nih ti hriet a harsa. Nuhmeiin zakaw var an hăk a, thrihna (amber necklace) an hli a, hnam dang puonchei ni awm tak an bi a. Pasalin puonvar an kawm a, an kawl le kienga um Vai rong an kai nasa ta hle. Thla an lakpui Jawaharlal Nehru, Prime Minister kha khawngchei muffler ni awm tak an inbattir. 1969-a fehai ruok chun nuhmeiin Hmarpuon an bi a, zakawlaisen an hak a. Pasalhaiin Hmarpuon an sil a, thla an lakpui President Zakir Hussain khom Hmarpuon an inbattir nghe nghe. Kum 1959-a ei nina chieng lo ruoi kha 1969 khan chu hnam puon ei nei tah leiin a chieng fak tah.

Thlalak ei bi lai a ni bok a, kum 1981 tieng hang kai tung law law inla. HSA thruoituhai le MZP/MSU inkantuona an nei truma Aizawla HSA hai thlalak ei en nawk chun an thruoitu R.Tawna kekor tlang par dan le a lu inbuk danin, Hippie culture hnuoia seilien an nih ti ei zuk hriet nghal a. Anni lai khan Hmarpuon bi Nk Lienkhawtling Keivom lo um palh naw sien chu, hnama an aidentiti hriet ngaina a um nawh. Camera does not lie.

Camera mit bok hi hmangin Thangsuopuon chanchin hi thlalak ei kolhai senga inthokin sui inla ka nuom a, tlawm hung ngai seng dingin ei infiel bok a nih. Ieng/tu thlalaka inthokin am ei hmu hmasa tak a? Ieng kum am? Ieng le inzomin am? Pasalthra le thangsuo chawimawina ni siin, ieng tika inthok khan am biek in sungah la lutin ei inzalentir? Tu am ning a ta mithi tuomna puona hmang hmasa tak? Rongbawlna tran dinga ei lak luthai, a ieng a khaw hmaa thangsuopuon ei insiltir inhmaw hi iem a umzie? Mithi po po thangsuo anga ngaia thangsuopuona ei tuom hin iemana ei inentir nuom? Chuong anga thaw hnam dang an um ve hrim hrim am? An um si naw chun, ieng thlarauin am a mi thruoi suol ning a ta? Tu am ning a ta thangsuopuon hmang pawlawt trantu? Vaihai le ei kawl le kienga hnam danghai chu ni naw top an tih.

Ka artikul hmasaka ka hril tah ang khan thangsuopuon an mi tipek hi a mawiin mit a lak hle a, sienkhom umze bo, hming lem put, rong pali vel chekpola khawng a nih. Wool pat hmanga khawng hmasatu tak chu (fam tah) Pi Rikhum (Thangrikhum), Lalhmathruoi (L.Khobung) nu a nih. Ama ngeiin kum 1977 laia a thaw a ni thu a mi hril bakah a naupa C.Thant Khobung khomin telefawna kan inbiekin a namnghet. Wool pat hmanga khawng hi a olsam lem bakah thlasik huna sil luma hmang dingin a remchang leiin mi dang khomin an hung khawng ve tah pei a, tu laia a ngirhmun hi a hung tlung a nih.

Amiruokchu, thangsuopuon hin pasalthra le thangsuohai chawimawina ni thei dingin a zie le ronga hin chuong ang hrilna symbol chu pakhat khom a um naw a, pasalthra le thangsuohai chawimawinaa pi le pua inthoka an lo hmang hlak tonlairang le lukawm (headgear) chi hrang hrang an lo hmang hlak a ieng lim khom a chuong bok nawh. Chuleiin,thangsuopuon ti hming a put thei naw a, ‘Hmar thangsuopuon’ ti lem chu a ni thei naw nawkzuol. A ti pawl an lo um a ni khomin ngaidam thei lo suol (cardinal sin) hnam lakah an thaw a nih ti an inhriet nuom a um. Chun, hieng ang pasalthra/thangsuo chawimawina hmangruo hi tu khomin ‘puon’ an ti ngai nawh. A hming um tah sa ‘tonlairang’ hi a huntawk.

‘Thangsuopuon’ an mi tipek hi tuklul insuoa a hming ei som tung pei nuom a ni chun a dizain thlak danglam a, a lien dan khom puon bat tieta sukchin a, chu taka chun pasalthra/thangsuo inentirna aiaw symbol chi hrang hrang mawi taka ker/zep a, a hmang dan ding fel taka duong a, a hmang naw dana hmang taphothai chu lei inchawitir ding a nih. Chuong anga zierang mawi tak (intricate designs) a duong le khawng a ni chun a man khom hung to hleng a ta, inza kai a ta, hmang pawlawt thei ni ta naw nih. Chu ding chun designer thiem ruoi ngai a ta, ruoi hmain ei dit dan ang tak hriet fie a ngai. Puonkhawnga inhmang mi, puon ze hrang hrang khawng hlak le rong chekpol thiem mi le pi le pu huna thangsuohai an lo chawimawi dan chanchin hretu mi chinchang hrie iemani zatin ngaituona ril hmanga an hril tlang ngai a tih. Mazu hmanin konglam a nei chun hnam aiawa ngir thei thil hrim hrim chun konglam a nei ding a nih.

Tuta thangsuopuon hi a pangngai anga fe zing dinga ei dit chun a hming hi thlak a, a hmang dan ding khom rel fel a thra. A dizaintu Rochunga Pudaite hming chawiin ROPUON ti inla, a fel fai tak ka ring. A mawi a, Hmar puon chi hrang hrang laia inlar tak le hmang pawlawt tak a na, amiruokchu hnam aiawa a ngir theina ding san ruok chu a um nawh, phuok chop inhrata ei thaw a ni ngot naw chun.

Chun, ei hriet trula ka ngai pakhat chu hnam dangin kan lăm amanih kan puonzie an mi’n chŭpui amanih an mi lakpek ti ri ei hriet vet hi thu tling lo a nih. Zo hnathlakhai hi sul khat suok ei ni ang hrimin ei nun dan le khawsak dan hi pawi kawm thin ang, ei thil ching le neihai khom inla tuo deuh vong ei ni leiin hnam dang daih anga inlang ei tum chang hin hnam dangin ei danglamna an hriet hrang nawh. Ei lăm ei tihai khom hi a suokna hnar inang deu vong, ei umna zira ei thlak danglam met met chauh vong a nih. India sorkara Department for Promotion of Industry & Internal Trade hnuoiah ram bung hrang hranga chenghai lăm le incheina hriet hrang theina dingin Geographical Indication Tag (GI Tag) sinsiena an siem a. Tu lai hnai el khan Hmaram, Ngotekherh, Tawlhlohpuan, Pawndum le Mizo Puanchei tihai hi Mizo Puon, Mizorama inthoka suok nina GI Tag pek a ni a. Chuong anga Tag nei thei, ei hnam puona ei hrilhai lai hin pakhat khom ei nei ka hriet nawh. Nei el thei ding ngirhmuna khom ei um ka ring nawh-Hmarpuon ti lo chuh.

(September 7, 2019; Delhi)

###

No comments :