Search


Dec 30, 2020

Zoom Meeting on Dari


DECEMBER 30, 2020 (1830-1930 HRS)

THU HAWNNA

Vawiin December 30, 2020-a ka nupui duhtak Dari, kum 58 chhung kawppui atana LALPA min pek, December 10, 2020 zan 9:30-a Delhi tlang atranga a thlarau petu Pathian hnena thlamuang taka kir leh ta puala Zoram khawvel hmun hrang hranga mi, ama duhsaktuten a chanchin sawia inkawm hona prokram an ruahman hi Lalpa remruat ngei niin ka hria a, ka lawm takzet a ni. Lalpa chu fakin awm rawh se.

Zofate kawvel hluia nihna kan ngaihsan ber chu thangchhuah a ni. Zum leh hriam kara ka pute khaw sah leh lalna Pherzawl khuaa in leh rama thangchhuah awm chhun chu Laltinsiaka, Darngawn-Faiheng a ni a. A fapa upa ber Pastor Zakhuma fa pakuate zinga upa ber a lo pian chuan Pherzawl lal lawm chiri chuan phawk chhuahin, “Ka va han lal ngat ngat tawh em” tiin a hmingah ‘Lalngata’ a sa a. A pahnihna, fanu duhawm tak a lo pian chuan a puin, “Kei Darngawn mi thra, in leh rama thangchhuah, sechhun-khuangchawia inchawng tawh ṭhin hming chawi nungtu atan ‘Darṭhachawngi’ tih hming ka pe” a ti a, chu chu hmingah a rawn pu ta a ni. Anni chhungkua hian hming bulah ‘Dar’ an chhawm deuh zel a. Dari nau a lo pian chuan Darngawn ropuizia hminga chawiin ‘Darhmangpuia’ tih hming a rawn pu a. A nau minu a lo pian lai erawh chuan a pa Zakhuma chu ramthim su êng tura ‘Haokip Bial’ tawntu a nih avangin a pu Compounder Nguna chuan a hmingah ‘Haokip ramthim tawnliani’ tih a phuah a, a tawi zawngin, ‘Ramtawnliani’ tih a ni a, “Tawni” tihin an koh ber.

Shakespeare-a chuan hre lo der ang maiin, Julieti ka hmangin, “Hming hian eng kawngro nge su?” tiin a lo zawt tak naa, Messia lo kal tur pawh vanin a hming tura sak sa ngei chu a pu tur a ni tih van thupek puang turin vantirhkoh Gabriel chu a changtute chhiang taka rawn hrilh turin tirh a ni tih Baibulah kan hmu a. Chutiang zelin, hming hian kawngro a su tih hi keima hming ngei, ka pa mi rochun leh Dari hming, a pu rochun hian kawngro a su tih kan hria. Zofate zawng zawng leng vek thei inpui hming ‘Zoram Khawvel’ sertu kan nihna avanga tuten emaw ‘Zoram Khawvel pa/nu’ min tihfiam ṭhin pawh hi kan tlin emaw phu vang ni loin, min chhertirtu Lalpa zarah kan lawm rilru a, a hming kan sam apianga chhul khat kual kan nihzia zuk hriat nawnna min neihtir hian min tilawmtu a ni. Chuvangin, ‘Zoram Khawvel Nu’-in min hawsan aṭanga ni sawmhnihnaah ama hminga khawvel huapa inkawm hona min buatsaihsaktute chungah kan chhungkua aiawhin lawmthu ka sawi.

Kan chhungkua ka sawi hi Dari nena nupaa kan insiam aṭanga inṭan mai a ni lo. A pu Laltinsiaka, Darngawn-Faiheng leh ka pa Hrangthatfianga Keivom te hi Pherzawl lal farnu nupuia hung ve ve, khawnbawl min, inṭhian ṭha, inkawmchhak-kawmthlanga khawsa, taihmak kawngah rual khum tum ve ve, ṭămpui mitthiah pawh pûr chaw ve ngai lo, engkimah inchhawmdawl tawn an ni a. Laltinsiaka hi a thlahtu aṭanga sakei nena inzawl, chanchin pawh tam tak sawi tur nei a ni a. Ka naupan laia amah ngeia chanchin min hrilh zinga pawimawh bika ka hriatte chu Zoram Khawvel bu hmasa ber, MAL Book of the Year ka dawnnaah ka ziak tawh a (p.125-147- Khaw Chul Ram Fan). Ka chanchin sawi hi zau zawka hre belh duh chuan chhiar ngei turin ka fuih duh a ni. A chhan chu pipu chhuahtlang aṭanga Pathian khawngaihna leh hruaina avanga Dari nena khawvel thar kan din, ni tla seng lo, Wellington (New Zealand) aṭanga New York (USA) thlenga kan chhungkua kan inzâr pharh hman hi keimahni ang, vawk êk dŭr aṭanga lo chawr chhuak ve mai tan chuan mang phan phak rual loh ni mah se, nupaa inthurual taka ṭan kan lakna engkimah Lalpan min hruai avangin min thlahtute hisapna piah lam daiha sang le ropuiah thang kan chhuah ve niin ka hria a. Chumi kalkawnga eng lai pawha ka ning ka kham sawi loa dam lai kawng chhuk chhoa ka zinpui Dari hi Zonu zingah mai ni lo, he leia dam lai thangchhuah nuho zingah pawh ṭhutna tlar hmasa luahtu zinga mi ni ngei turah kei chuan ka ngai.

Dementia natna khirh takin a bawm, kum 2015 aṭang tawha khumbeta mu tawh, zawi zawia a hriatna (memory) a hloh ruala ṭawng tawh lo, mahse nu hrisel, a beng hriatna la pangngai reng, a mit pawh la fiah tak, a chaw ber pawh a pumpuiah chaw pekna dawt (feeding pipe) vuaha kan pek, a kain a ei duh chang ṭhial sawm ngai lo thei (seasonal fruits) chi tinreng, a duhzawng apianga kan chawm leh hla a ngaihthlak duhzawng apiang chhun-zan zawma kan tum rik reng, ka men chhung leh lehkha ka buaipui loh changa dam te a a lu ka tuai leh hiatsak, a nuam tawk chiaha pindan kan tihvawh leh tihlum, Delhi pollution laka ven nana air-purifier pathum hmanga boruak bal kan tihfai reng, bedsore a vei loh nana ni tin a enkawltuten ning loa damdawi ṭha leh pang hnawih chi tinreng hmanga duat taka an sil thian leh la pua nema an tuam thar, Five Star hospital an sawite ai daiha ṭhaa enkawl, Lalpa ṭhatna dawngtu a ni a. Lalpan hmangaihin a duat a, a enkawltute hi hmanruaa a hman mai kan ni. Chumi mawhphurhna chu hlen theiha kan awm hi Lalpaah kan lawm a, kan lung pawh a awi. Eng anga ngaiin hmangaih mah ila, natna khirh tak bawih ata chatuana zalen tawh tura Lalpan a hruai kha kan lawmpui bawk a ni. Thihna hi van ram kawngkhar min hawnsaktu a ni a, malsawmin awm rawh se.

Zirna lamah tumruhna avang liau liaua Jorhat Christian Hospital aṭanga Registered Nurse zir chhuak a ni. Pawlriat thleng zir zo sartifiket kengin a pain a zuk dah tawp a, a kalsan leh mai a. Pastor fanu a nih avangin an lo admit mai a, mahse eng ṭawng mah a thiam si lo. Kir leh mai turin an hrilh a. Ani chuan, “Zir tura lo kal ka ni a, kir leh mai thei ka ni lo. Ka pa hi Pastor a ni a, thla khatah cheng sawmpanga lek a hlawh a, kan chhungrual bawk si a, sikul zir zawm thei pawh ka ni lo. Kir lehna tur sum pawh ka nei hek lo. A ṭul apiang min tihtirin min zirtir ula, nurse ka zir zawh hma chuan ka chhuak lo ang” tiin chuta Mizo lo awmte fuih ang chuan a chhang a. An khawngaih a, Assamese thla ruk an zirtir chhungin English pawh tam tak a hre hman a, nursing class chu an zawmtir ve ta a ni. Min hrilh zel dan chuan, an class-ah khan Matric leh a chung lam zir pha vek sawmhnih chuang an awm a, a tawpa zir chhuak erawh a thiam loh bera an dah ve ve ani leh a ṭhiannu Kuki nula, Kangpokpi mi Kimi chauh an ni. An tlem em avangin kum danga Biak ina Graduation Ceremony an hman ṭhin pawh Class room-a hman mai an hotu ber Miss Lane chuan a rawt hial a. Anni pahnih thinrim chuan hel-nawrh hial huama an kalh avangin Graduate Ceremony chu an tih dan pangngaiin an hmanpui tah chauh a ni. An graduate hnu pawhin nurse zir an khaihlak avangin an hospital chuan chhuahtir phal loin kum thum lai hlaw tlem te pein an la chhawr zui a. Kum 1961 khan a lo chhuak a, Churachandpur-ah Family Planning prokramah kum khat a thawk hnuin Imphal Civil Hospital 1962 ah a zawm a. Chuta ṭang chuan Churachandpur Civil Hospitalah 1964 khan a insawn a, kum sawm chuang, post-graduate ka zir chhung leh Indian Revenue Service (IRS) ka zawm hnu leh trening ka zawh hnua Indian Foreign Service-ah ka luh atranga trening kum thum ka zawh thlengin kan fate enkawlin rim takin hna a thawk a. Ka career leh chhungkua min dinpuitu, eng lai pawha min thlawptu kut chak, Lalpa zara ka lei khuanu, ka nu leh ka nupui dinhmun luah kawptu a ni.

Dari nuna chhinchhiah tlak tamtak zinga pawimawh zual ka tihte chu a tumruhna te, taihmakna te, hmangaihna a ngahzia te, ṭawng a thiam hnemzia (English, Hindi, Assamese, Manipuri, Zo hnahthlak ṭawng pakua aia tam Churachandpura an hman zawng zawng) te, kalchar hrang hrang ei leh in siam a thiamna te, a inrenchem thiamzia te, intodelh nun a ngaihsanzia te, Zonu a nihna a chhuanzia te, eng lai pawha a pasal a dahsan ber ziate leh thil dang dang, sawi mai sen loh, a ni.

Ama chawimawina leh hriat reng nana inkawm hona min siamsaktu unaute leh Pathian hnenah kei leh kan chhungkua leh ZORAM KHAWVEL aiawhin lawmthu ka sawi. Kan thu leh hla hningzu anga tuiin thlum rawh se. 

(December 30, 2020, Delhi)

###

No comments :