Search

TOTAL ARTICLES: 514

May 5, 2021

Intuklût


(1 Peter 3:1)

April 25, 2021 zana HCFD Sunday School (Lesson 4), Zoom Meeting hmanga Pastor Lalsiesang thruoi kha ka lo thlir ve a. Kan thupui chai chu 1 Peter 3: 1-7, kristien nupa um dan ding thu a nih. A hma Bung 2:13-25 khan sorkar amanih thuneituhai laka um dan ding thu a hril a, chu sunzomna chu a nih. Chu taka chun chang 13-ah, “Lalpa leiin mihriem ruot thuneituhai kuoma chun intuklût ro (DV)” ti-a inlet a nih. Bung 3: 1 a hung tlung chun, “Chuong ang bokin nangni nuhai, in pasalhai thu awi ro..” ti-a inlet a hung ni a, ‘intuklût’ ti hmang a ni ta nawh. Sande Sikul thruoitu chun ‘thu awi’ ti nêka ‘intuklût’ ti hmang a dit lem thu a hril leiin, chu thu le inzom chun translation khikhawkzie ei hung tuihni met tum a nih.

Eini rawiin Baibul inletnaa Saptrong Baibul sirsana hmang dinga Bible Society of India (BSI) mi hril hmu tak chu Revised Standard Version (RSV) a nih (Hi Baibul varson hi a tak ngeia hmang le chawi mi hmu ding an vang khop el!). New Revised Standard Version (NRSV)-a chun Bung 2:13 thu hi “For the Lord’s sake accept the authority of every human institution..” tiin a sie laiin, NIV chun, “Submit yourselves for the Lord’s sake to every authority instituted among men” tiin, KJV thumal hmang bok a hung hmang. Version hmang tlaka ngaihai chun ‘to be subject to, to subject to, to be under submission’ ti an hmang tlangpui a, chu chu thuneitu thu thua um, thuneitu hnuoia kŭn, thuneitu nina poma a thu hnuoia insie le a thu zawm tina a nih. Pathien chu iengkim siemtu, iengkim chunga thuneitu le roreltu a nina chu poma a thu zawm top.

Intuklut umzie

‘Intuklût’ ti trongkam umzie tak hi iem ning a ta? Mani neka ropui lem le thilthawthei lemhai ditsakna le humhalna dong beiseia an hnuoia kŭn amanih, an dopa lut a nih ti inla, a thumalin a fŭn ruk (motive) khom a huom sa leiin, a fûk el thei. Amiruokchu, mani ditthlangna hmanga thilthaw a sukhoi leiin, hmang a him ding? Nuom leh intuklut a, nuom le intuklut lo thei ka ni chun, ka nuom dan anga nung theina, zalenna ka la nei tina a nih. Pu Buanga diksawnari-a chun, “to submit oneself to, to be subject to, to subject to” tiin a hril fie a, a umzie chu thuneitu hnuoia nuom le nuom naw thu hril loa tluk lut le inpek top a nih.

Mizo lalhai hnuoia khan “Bawi” (Slave) chi thum an um a. Chi khat chu ‘Tuklut Bawi” ti a nih. Tuolthattuin himna zonga lal inah tlan lut a, a sûtpui a chel hman phot chun lal thuneina le humhimna hnuoia intuklut a ni tah leiin that a thieng ta naw a, lal bawiah ama le a thlahai chu an intlansuok thei hma po an intang hlak a nih. Hienga bawia luthai hi chemtuma that tuma an hnot lut an ni leiin “Chemsen Bawi” ti an ni bok. Israelhai khomin Kanan ram an hluo ding khan thisen phuba la tumtuhai laka tuolthattuhai tuoltlan theina ding khuo pasari (Kedes, Sekem, Kiriat-Arba, Bezer, Ramot le Golan) an ruot ti Joshua 20-ah ei hmuh.

Hieng lai thil hi mi tam lemin a umzie ei hriet naw leiin hang hril sei met inla. Israelhai kha Aigupta bawiah an intang hmasa a, a hnungah Babulon salah an intang nawk a. Chu thu chu hril rawn hle inla khom, ‘Bawi’ le ‘Sal’ le ‘Suok’ umzie danglamna hang indon inla, rongbawltu un tak tak lai khom ei lu ei huot el a nih. Sahimna dinga mani ditthlangna hmanga mi hnuoia intukluthai hi bawi ngirhmun hluotu an nih. Josefa sungkuo mi 70 chun himna zongin Aiguptaah tram tlan dingin an lut a, an cham sawt taluo leiin Aigupta Kumpinu Faraw bawiah an intang pha a nih. A hnung daiah, Israel ram chiterek chun Babulon lalram a cho hlak leiin Lal ropui Nebukadnezzar chun a rŭn a, an khawpui Jerusalem dittawka a suosam hnung chun an lal suongkuo le mi poimaw po po hrut namin, rallak sum tam tak leh Babulon tieng salah a thruoi tawl ti ei hriet. Hienga tharum hmanga indonnaa rallâkhai hi ‘Sal’ tiin an ko. Khawsak harsatna leia mi hnuoia an nuom nuoma sor le hmang dinga ‘intuklut’hai hi ‘Suok’ an tih. An ngirhmun a hung thra a, intlansuokna ding sum an nei pha leh an nuom hun hunah mani intlan suokin an zalen thei.

Hi ei hril chena inthok khom hin ‘intuklut’ ti trongkam hin thil pathum a kawk thei. Pakhatna, thuneitu le thilthawtheihai laka ditsakna le hamthratna dong beiseia an dopa lut le an hnuoia intuklut a nih. Chu hisapnaa chun inril takah ‘dawha’ inphûm rûk a um a, chu chu mani ta dinga hamthratna hui lut tumna lungril a nih. Thilthawthei le mi neinung laka intuklut thiemhai chun sor khop hamthratna an dong hlak hrim a nih.

Pahnina, mani nuom thu khom ni loa sahimna dinga intuklut a nih. Chemsen Bawi/Tuklut Bawi le Suok ei tihai hi an nih.

Pathumna, nuom le nuom naw thu hril loa thuneitu hnuoia kŭn. Tirko Paul-in, “Mi tinin an chunga roreltuhai thu awi raw hai se. Pathien ruot loin roreltu an um thei nawh” (Rom 13:1) a ti top ang khan Tirko Peter khom hin “Lalpa leiin mihriem ruot thuneituhai kuoma chun intuklut ro” (1 Peter 2:13) tiin a lo hril a nih.

Ieng leia ‘intuklut’ ti Baibul trongkamah ei lo hlu lut am ni’ng a ta? ti ruok chu Baibul inlet sin an tran laia ei khawtlang ngirhmun sirsana jeldin thubawl hmanga ei hril fie ngai a tih. Kum 1890 khan Zo hnathlakhai chengna ram Chin Hills, Mizoram (Lushai Hills) le Manipur hai chu British sorkar chun hung hne-lakin, dan hmangin an mi hung op tran a. Lal suol le tawrothai thununin, thu awi lo le helhai chu hremin an lalnaa inthokin an băn a, inrŭn le inrok a hung re a, an thuhnuoia intukluthai chu humin hamthratna an indongtir a. Chu boruok hnuoia mingo misawnarihai thrangpuia Lusei tronga Baibul inlet an lo thaw laia hi trongkam ‘intuklût’ ti hih an lo hlu lut le ei hmang sawng pei a ni ring a um. An hmangna 1 Peter 2:13 hi ei bi chieng chun sorkar thuneituhai hnuoia kûn le intuklût dinga inhrilna a nih.

British Kumpinu rorelna hnuoia ei lut khan, ralthuom hratnaa intukdol ringot neka hnena tlo lem nia an hriet chu a ram mihai lungril hnè a nih. Chu sin chu thaw dingin an ramper taphotah kristien misawnarihai lut an phalpek a; buoina a suok nawna ding hmuna an ngai taphotah Chanchin Thra hril dingin Baibul leh an hung lut a, a ram trongin Baibul an inlet a. Kristiena hung lut taphot chun an Pathien biek dan insirin, Kumpinu thuneina hnuoiah an hung intuklut a, an lalhai thu chu hung ngainepin, Kumpinu rorelna hnuoia kun le chu laka ringum chu an ngirhmun tharin a hung phur suokah an ngai a, chu chun khawtlang thila ser le sang lungruol taka an lo hmang hlak dam a hung khak buoi a, khawtlang inthuruolna chen a suksiet a, a nghong chu sei tak a nih.

Ei khawvela thil tlung entirna pakhat chauh hmangin hang hril inla. Indopui Pakhatna tawp tieng 1917-19 lai khan thralai an thi rawn taluo leiin Europe-a longchawlna hmunpui le sumdawngna hmuna hai sinthawtu (kuli) an indai naw a. Chu baksamna chu hruk bit dingin British Kumpinu chun a ramper iemani zata inthoka kuli, Labour Corps hung tir dingin ngenna a siem a. Hieng lai thu hi ka lekhabu ZORAM KHAWVEL-7 (2000) a bung thumna pumhlum hluotu a nih. Chieng lema sui nuomtuhai chun tiem ngei dingin ka’n fui. Chuong laia mi tawite chu hang thur suok inla:

Quote

Kuki-Haka Helna (1917-1919)

Mizoram aṭanga kalho hian April 27-28, 1917 khan Aizawl chhuahsanin, thla hnih hnuah France ram an thleng thla a. Manipur aṭanga tlangmi 2000 kalho zingah hian 1200 chu Tangkhul Naga an ni a, a dang zawng chu Zo hnahthlak vek, Kuki hminga kal, ringlo 500 leh ringtu 300 an ni.* Mahse, lebawr tam zawk an mamawh zêl avangin, Manipur tlangram aṭang leh Chin Hills aṭanga rawn thawh belh turin an phût leh a. British lalram chhan tura khatianga tihluihnaa kuli inphût rikngawt mai kha, Zoram khawvel hmun ṭhenkhatah chuan an lo duh awzawng lo va, an hel ta mai a. Manipura helte chu British roreltute chuan Kuki-Rebellion an ti a, Chin Hills a helte kha Haka Rebellion an ti ve thung a. ‘Zo History’ ziaktu Vumson (1986) chuan hemi helna hi, ‘Thado-Haka Resistance Movement’ tiin a vuah a. ‘Zalen-Gam’ ziaktu P.S.Haokip (1998) erawh chuan ‘The First Kuki War of Independence’ tiin prawmawson sang tak a pe ve thung a ni. Hemi helna hian 1917-1919 chhung a awh a. British-in tukdawl tura Manipur aṭang leh Chin Hills aṭanga sipai 5400 rual nena beihpui an thlâk hnu chuan an inpe ta a ni. Hemi tum hin Kuki helho khua 198 zingah 86 an hâlsak hman a, silai 970 an lâksak bawk a. Halkha bialah chuan khua 18 an hâl hman a, silai 600 an lâksak bawk a ni.

:

Hemi buaina behbawmah hian thu ngaihnawm tak inphûm a awm a. British sipaiin ralthuam chakna hmanga mi rawn hneh lâk hnu khan kan rilru ram hneh tumin kraws sipai huaisen, misawnariho an rawn tleh lut nghal a. Chumi sipai pawl hnih rûnna aṭang chuan Mizoram chu rei lo teah an hneh hmin dêr a. Kristian sakhua leh mingo kalchar betute chuan British lalram chu thih huamin an ṭan nghal mai a ni. Chungho zingah chuan Indopui Pakhatnaa British leh an lamṭangte puibawm tura kal chu tha ba sût tur ang hiala inngaihna a awm tawh avangin, chumi tuipui ral kohna chu Makedonia kohna aw tlukah an ngai a ni.

:

British sorkar kha an fing khawp a. Kan mite ‘Ferensi kalho’ hruaitu atan khan kan misawnarite kha an hmang hreh loh mai ni lovin an hmang deuh vek tlat a ni. Chumi atana kal, Manipura misawnari hmasa ber William Pettigrew te, Zofate zinga misawnari puitlinga pên chhuak hmasa ber R. Dala te leh Mizorama Welsh Mission misawnari tirh hmasak ber D.E.Jones (Zosaphluia) te kha entirna ṭha tak an ni. Khang misawnariho khan Kumpinu chhan tura an beramho kalsan chu rawngbawlna ‘nung leh thianghlim leh Pathian lawm tlak’ ni turah an ngai niin a lang. Indo a awm apiangin mahni sorkar lamṭang zawnga kan sakhua ṭheuh her rem hi hnam tin tih dan a ni deuh vekin a lang. Chuvangin, khang misawnariho khan German leh an lamṭangte ṭhatna atan chuan Pathian hnenah kam khat mah an dilpui ṭhin awm lo ve. Chutiang bawkin, German lamṭang misawnarite pawh an nih ve tho a rinawm. Eng thilah pawh, mihringin lamtang kan siam tawh hi chuan Pathian pawh kan ṭanna lama pawh pên kan tum zêl. Chuvangin, kum sawmhnih hnua Hitleran tawrawt chhuah a, Judaho maktaduai ruk chuang a rawt lai khan, Protestant pawl dintu Martin Luthera ram leh a chipui German kristiante buzawlah chuan zahthlak takin ngawih an chuh zawk tlat mai a ni!

Zoram khawvelah pawh chîk taka thil kalhmang kan bih chuan, British sorkar laka helho kha misawnariten an thinlung ram an la lâk hman loh, mingote kalcharin a la bawih hman bawk loh, Zopa rilru dik tak la pu, mahni pianvo zalenna la chuh duh leh la chuh ngam an ni deuh vek ang. Kristiana lo inpe tawh phawt chuan Gospel êng rawn kengluttu atana Pathian hmanraw hmana an ngaih British sorkar ṭanpui chu rawngbawlnaah an ngai ve thung a ni. Hemi thil, nasa taka kan mizia leh kan khawvel thlir dan pawh tidanglamtu hian Zoram khawvel a lo tiphîr nasa hle tawh tih chiang takin kan hmu thei a ni….” tiin.

Unquote

Intuklut’ umzie hrang hrang ei bi kuol tah a, ei thu intranna bul, 1 Peter 3:1-ah lut nawk tah inla. NRSV-in “Likewise, wives, accept the authority of your husbands” a ti laiin NASB chun, “be submissive to your husbands”; KJV/ASV chun, “ be in subjection to your own husbands”; ISV chun, “submit yourselves to your husbands”; ESV chun, “be subject to your own husbands”; NIV chun, “be submissive to your husbands”; BSI/BFW chun, “ in pasalhai thu thuin umro”; DV chun, “in pasalhai thu awi ro”; BSI-MIZO (2008) chun, “in pasalte thu awih rawh u”; BSI-KUKI (2008) chun, “na-inneipu chengu thun nungun”; CEF-HAKHA (2017) chun, “Nupile hna, nan vale sinah i pe u”; TBS-SIMTE (1992) chun, “nanguh jite, na pasalte uh kawm chiatah kituluut un” tiin an lo sie tawl a. Ieng leia Simte tronga Baibul inletu hin “intuklût” hi a lo hmang bik am ning a ti aw? Kan Sande Sikul thruoitu angin dit bîk rieuna san a nei ning a ti?

Ei hung hril china inthoka thil chieng em ema inlang chu Baibul inlet hautakzie a nih. Trong hi ni tina che zing le inthrang zing, a umzie thar ei jĕl kop chu put peiin, umze thar le kawk thar putin a hung inthrang lien a. A chang chun umzie letling thap putin a hung suok thei. Chuong laia thumal ei hmang tlanglawn pawl ni ding chu ‘piengtharna’ ti hi a ni el thei. A puttuhai mizie le nungchanga lemderna thuom inbela lemchang zawla a hung inthĕ parh hnung hin, lungril pangngai put, pieng naranhai laia cheng hi a lo inhoi lemzie hretu deuh vong ei ni ka ring. Covid-19 Positive tlukin nĕl tawl naw inla, a thra tak. Ei bi chieng pei chun, hieng mihai hi Baibul inlet suol, ringna leia lunginsietnaa pieng thar vong ni mei an tih. Lunginsietna zara a thlawna intlan an nizie hre fie a, pom a, ringtu an hung nina leia pieng thar chu tlawmte chauh an ni el thei. Baibul inlet suol hi pangzatum deu a nih.

Khawvelin hma a sawn ang peiin mihriem ngaituona fehmang khom a hung inthlak danglam pei a. Nuhmei-pasal intluk tlangna thu khekpui pawl chun Pathien chu pasal khom ni lo nuhmei khom ni lo, Neutral Gender a ni leiin pasal anga Pathien ngaina dam hi an hung ngai thei naw a, Pa khom ni lo, nu khom ni bik lo hminga ko an hung ngiet a. Chunghnung lema pasal siena thu le hla po po an hnawl a, Baibul inlettuhai khomin chuong anga an inlet an ngiet bok a. Chuong anga inlet thar Baibul khom iemani zat a pieng tah. Chu intluk tlangna lampui chu ei hraw ve tum chun ‘intuklut’ ti trongkam hin hmun chang ta naw ni a, “Nupa inzatuo ro” ti zawnga hril ngai mei a tih. Chu chu Pathien thu fepui dan ding ning a ti?

Ni kher naw nih. Pathienin ama angpuiin pasal a siem hmasa a, a hnungah pasal koppui dingin nuhmei a siem ti ei hmuh. Pasal chu pasal, nuhmei chu nuhmei ni dinga siem an nih. Chu chu Pathien thu a nih. Chu thu chu Peter lekhathon ei hung phor suok tahai khan a hril a nih. Nuhmei chu a chunga thuneitu le roreltu dinga ruot pasal thu awi a, zawm a, a kuoma intuklut ding a nih. Chuong chu a ni lai zingin, ‘intuklut’ umzie ni awm ei hrila inthok khan, dawha zierang put ni awma inlang umziea fûn sa ni-a a’n lang leiin, nupa inlaichinna thu hrilnaa hmang chun a thienghlim tawk di’m a ni? Khing tieng pangah, hi thu hi satpui rak inla khom, an hnam dan anga nuhmei rohluona Meghalaya State-a cheng Khasi le Garo nuhai hrik khom ei sukthak phak awm naw ie. Eini ang thoa Krista thisena intlan vong an nih.

(Tuesday, May 5, 2021, Delhi).

* Dr. (Prof) Lal Dena, CHRISTIAN MISSIONS AND COLONIALISM: A study of Missionary Movement in North-East India with particular reference to Manipur and Lushai Hills 1894-1947, Shillong, 1988 p.39

###

No comments :